– Ассалам аьлейкум! – дедим мен де, эртеден танысымдай коьре берип.

– Мен бир отыз йыллар артта сизи мен Бабаюртта танысканман. Мен ол заман Бабаюрт банкында куллык этетаган эдим… Эсинъизде ме экен? – деди.

Мен «даь» деген явабын бере алмадым. Неге десе сол вакыт калай болган эсиме тык деп, туьспеди. Тек йигерленип:   ногайлар болсак, тил табармыз дегенлей, эртеден танысымдай коьрип, оны ман йылы хабар бардырдык.

Аьши ол ким экен? Аьли мен сосы соравга оьзимнинъ явабымды бермеге суьемен: халкымыздынъ арасыннан болып, каламызда яшайтаган, абырай-сый казанган, куллыгы ман оьрмет тапкан Исмаил Аьжи улы Саидов болып шыкты.

Энди соьзимди басыннан баслайым. Исмаил Саидов Дагестан еринде ногайлар яшайтаган Бабаюрт районнынъ уьйкен деген  Бабаюрт авылыннан экен. Эм онда 1961-нши йыл тувган. Яланъ аяк яслыгын да сосы авылында оьткерген. Меним бала шагым эм оннан сонъгы яслык йылларым совет мектебиндеги тенълеримдикиндей болып озганлар: эртен болса, дорбаларды колларга алып мектебке йолланув, окувдан келсе, азбарда, орамда айланув. 

Алты ясыннан алып биринши класска Бабаюрттагы биринши номерли мектебине окувга барады. Оьзи айтканлай, онда ийги эм яныплы окы- тувшылар колларына туьседи. Олар асылында каты сорайтаган, тек бек аьдил юрекли, танъ эм оьзлерин балаларга багысламага ымтылыслы аьдемлер болыптылар. Неге десе Исмаил мине сосы куьнлерде де оны аьруьв окымага,нызамлы болмага, язувга, эсаплавга, яшавдан баьри туьрленислерди анъламага уьйретип келген окытувшыларын тукымы, аты эм атасынынъ атлары ман оьктемсип кайтаралап айтпага суьеди. Айтпага, орыс тили эм адабиатыннан – Рупия Астархан кызы Кочеровады, физикадан – Мухтар Халил увылы Алиевти, математикадан – Гусейн Басыр увылы Дыдымовты эм баскаларды. Олар бизге, оьзлерининъ окувшыларына, билимлерин эм сулыпларын аямай салып турдылар. Аьли де уьйкен савболлыгымды айта тураман…

Арасы он йыл оьткен,1977-нши йыл мектебти Сый грамотасы ман аттестатты колына алады. Аьне сол заманнан алып онынъ яшавында янъы йолдынъ сокпагы басланады…

Эндигиси яс аьдемге кайда бармага эм кайдай кеспиди сайламага керек деген маьселе алдына шыгады. Эм ол оны да оьзи шешип кояды. Ол Дондагы Ростов каласындагы элимиздинъ белгили экономикалык вузларынынъ бириси – Ростов авыл хозяйство институтынынъ финанс-экономикалык факультетине документлерин береди. Сонъ сынавларды да беруьв керек. Оларды да Исмаил тек «4» эм «5» белгилерине берген эм окувга туьскен. Аьне соьйтип онынъ студентлик яшавы басланады экен. Ол да ога баьри ягыннан кызыклы эм пайдалы болган демеге боламыз. Белгили болган профессорлардан эм доцентлерден алган лекциялары эм семинарлары эсиннен таймай сакланып келедилер. Семинарларга аьзирленуьв уьшин коьп окымага, институттынъ илми китапханасында кешелер мен олтырмага керек. Карл Маркс атындагы Ростов областининъ илми китапханында шеретте турмага  керек. Ама йигитимиз заман тапкан. Окувга коьп заманын берген. Болса да окувдан бос заманларын да кулланып билген дер эдик. Оьзининъ айтувы бойынша, кала кинотеатрларында кинофильмлердинъ премьераларын, театрлардагы спектакльлерди карамага эби болыпты. Олар да бек керек, дейди ол, яшавдан культуралык анълавларды оьстиредилер. Соьйтип йыл артыннан йыл кетеди. Окув йыллары сув агымы болып кетедилер эм ызында – патшалык сынавлар эм диплом куллыгы. Оны да Исмаил уьстинликли кепте  басыннан кеширди. Сондай енъил болмаган окувдынъ тамамы да ийги болган. 1982-нши йыл институтта ногай улынынъ колларына ийги белгилер мен (отлично) дипломын тапшырады.

Мине эндигиси ол – дипломлы болган яс специалист. Эм айтылган институт Исмаил Саидовты ДАССР-дынъ финанс Министерствосына йибереди. Дипломлы улымыз Махачкалада. Оны да мундагы Министерствосында Бас бухгалтериядынъ бас ревизор-инспекторы этип куллыкка саладылар. Сол йыл октябрь айында ок Исмаилди Совет Аьскер сырасына оьз борышын куьтпеге аладылар. Аьскер сырасыннан лейтенант аты ман оьзининъ тувган-оьскен ери – Бабаюрт районына кайтады. Мунда болса, Исмаил Саидовка Бабаюрт райфинбоьлигининъ заведующийининъ орынбасары, 4541 номерли Бабаюрт сбербанкынынъ заведующийи болып бир неше йыллар узагында аьрекет этпеге амаллар ашылады. 

Айтып озбага керек,бир ок заманда Саидов юрист кесписин де байырламага суьйип, Дагестан Патшалык университетининъ юридический факультетине де окымага туьседи. 1997-2002-нши йылларда онда заочно йосыкта билимин арттырады. Эндигиси ол йогары юрист кесписин де бийлейди.

2001-нши йылдан алып Исмаил Саидов республикамыздынъ бас каласында яшайды эм оьзининъ аьрекетин бардырып келеятыр. 2003-нши йылга дейим Каспийгазпром ООО-сынынъ бас бухгалтерии болып ислеген. 2016-ншы йылдынъ январь айыннан алып мине куьнлерге дейим Новострой ООО-сынынъ бас бухгалтерининъ орынбасары куллыгын юритеди.

Исмаил йигитимиздинъ кайратлы куллык эткен йыллары босына кетпеген эм билинмей калмаган демеге боламыз. 1999-ншы йыл ога «Дагестан Республикасынынъ ат казанган экономисти» деген йогары ат тагылады. «Россиядынъ профсоюзларына 100 йыл» деп аталган мерекели медали мен савгаланады. Оннан баскалай да онынъ коьплеген баскалай грамоталары эм алган разылыклары аз тувыл.

Биз буьгуьн сыйлы ясымыздынъ аьели акында да бир неше соьз айтып алмасак, хабарымыз толы болмастай коьринеди. Оьзининъ аьели Мейранна ман бирге 4 улын эм кызын оьстируьв, яшавга шыгарув уьшин аз куьш салмайдылар Олардынъ сосы куьнлерде 4 йиенлери де бар. Эки улы эм кызы йогары билим алганлар эм аьрекет этедилер. Уьшинши улы патшалык университетинде билим алады эм кишкей улы махачкаладагы 37-нши номерли гимназияда окыйды.

Онынъ тагы да  суьетаган бир заты акында эскермесе болмас деген ой да келеди. Аьлиге дейим де Исмаил улымыз китаплер окымага суьеди эм онынъ авылындагы уьйинде кишкей болмаган китапханасы да бар.

Мен язувшылар Лев Толстойдынъ, Михаил Лермонтовтынъ, ногайларымыздан Кадриядынъ, Иса Капаевтинъ язганларын уьйимде алып саклайман эм арада бир кайтарып окымага да эринмеймен, дейди оьктемсип эм яны суьйип. Китаплерди окув аьдемге аьр заман тек пайдасын аькеледи. 

Исмаилдинъ бир ок заманда суьйген артистлери, йыравлары да аз тувыл экен. Ол коьнъили коьтериле бере, артистлер Константин Хабенский, Сергей Безруков, Алиса Фредлинх, Людмила Гурченко, Чулпан Хаматова акында кызыклы хабарлавын этеди. Мен бизим халкымыздынъ йыр бежени Асият Кумратовадынъ бурынгы халк йырларыннан баскалай болып, «Анам», «Ак шалув, кара шалув», «Уян, халкым!» деген йырларын язып алганман эм заман тавып кезек-кезекте  тынълап та аламан…дейди. Йыр коьнъилимде коьтерген эм аьли де бираз мыдахлансам, оларга тынъламага заман тавып тураман…

Соьзимди тамамлай келе, мен Исмаил Аьжи улына яслар ман байланыслы болган  сорав да бермей болмайман.

– Не зат аьлиги замангы ясларга йорав этпеге суьер эдинъ? – деймен ога. Эм ол тагы да бираз янланды эм баслады:

– Аьлиги яслар бизим замандагы яслардан баскаланады. Аьр зат заманына коьре болады. Тек айтпага суьемен – оьзинъиздинъ ата-аналарынъызды суьйинъиз эм аьр заман сыйланъыз. Оларга катнасып турынъыз. Аьйипке калдырманъыз. Олар алдында оьмирге борышлы экенинъизди эстен шыгарманъыз. Асылында ийги, сапатлы билим алмага ойласынъыз. Яшавды анъламага ымтылыслы болынъыз. Аьли заман оны талаплайды. Етискенлик пен тамамлык этпенъиз. Дайым татымлык, тил бирлик, дослык аранъызда ие болып калсын. Суьйгенге барынъыз эм бас косып, татым аьел болып яшанъыз… Алла-Таала сизинъ ювыкларынъызды аман эсен саклап турсын. Наьсип эм Элимизде онъайлык болсын!…

Кыскаша айтканда, яшавда орынын тапкан эм ис суьйген аьдем бизим Исмаил Саидов деп айтпага меним толы ыхтыярым бар болып коьринеди. Йигит болса, сондай болсын!

А. Култаев.

Суьвретте: И.Саидов уныклары ман.