КИМ ШУЬШЛИ?

Тимур машинага олтырып, оны каты айдап барды. Йол бойы Гельфияды ойлады. Бир де болмаса коьрсенъ деш оны, бир кере болса да карасам ога! Наьсипти сезер эдим. Оькинишке, Гельфияды ол коьрмеди. Досларын коьрип, олар ман олтырды, ийги этип ишти. Уьйге айлак кеш кайтты. Ама хатыны аьли де уйкламайтаган эди, оны карады, эриннен эсе де ата-анасы савга этип берген машина уьшин кайгырды. Эртенликте байына атлыкты. «Эв, алкаш! Мыйайлан болганша аракы ишип машинады буздынъ, сол ма, алдыдагы шыракларына не эткенсинъ?»

Урсысты коьтерген пишеси токтамаягын билип, Тимур кулакларын явып, уйкламага ятты. Тек даяналмады. «Токтаяксынъ ма яде йок па?! Меним сав калганыма суьйин», – деди. «Сен мага не? Не затыма керексинъ меним? Мен байды табарман, а машина сатып алалман. Сепей деген сен экенсинъ. Атынъ йок, юртынъ йок».

Тимур не айтаягын оьзи билмеди, соьз таппады, ога айттынъ не, айтпадынъ не – бир тегис. Уяты-бети болмаган кыскаяклы яшавымды, аьелимди, суьювимди бузды. Мен сени суьемен деп ойлайтаган боларсынъ. Уьшинин айтсам, бир заманда да суьймегенмен эм суьеек те тувылман. Берлимен. Алданганман.

Ол оьзининъ басына оьзи сокты, элбетте, берлимен, акыллы аьдем уьйтип этпейтаган, сайсы.

Урсысканнан сонъ Тимур уьндемей олтырды эм ойланды. Пишеси болса мыртылдавын коймады. Тимур ога керек тувыл экенлигин анълады. Ол авырып-сызлап, ятак болса, кыскаяклы оны карамаягын, аьли уьйден кувалаягын коьз алдына аькелди. Мундай онынъ аьли ога коркынышлы зат болып коьринди. Кыскаяклы соьйтип этер эм ол бир затсыз калар. А оны ман ортак не затым бар? Эш бир зат та йок. Кыскаяклысы, эш бир кыйналмай, оны уьйден тызыктырып кувмага болаяк. Онынъ соьзине коьре, уьй де, машина да, муьлк те – баьриси де оныкы.

Тимур оьзи уьшин языксынды. Мине кайтип яшавым туьзиледи экен, а не зат уьшин мен яшайман? Меним биревим де йок, онъмай калган бирев экенмен. Кардаш-кавымымды йойдым, досларым эсигимди ашпайдылар. Ол баьрин де кувып, менде кардаш та, кавым да, дос та калдырмады. Бирев келсе, бетиннен алып, эки-меки келместей этти. «Ишкиши», «бийсей» деген болмаяк атларды тагып турды. Арыдым мен сосындай яшавдан. Кисемде каьпик юргистип, ишпеге таьмекидинъ оьзин алалмай, кайдай аьлге мен еттим? Уят. Борышка да алалмайсынъ, не ойланарлар дейсинъ. Аьруьв яшайдылар, уьйлери бар, машиналары бар. Аьдемлер меним кайдай яшав ман яшайтаганымды билип те билмейдилер.

Ол оьзин тап яс баладай аяды. Кыскаяклы эрининъ касына келип, ийнин какты: «Хайырым, авызынъа сув алгандай, уьндемей, неге олтырасынъ. Ишпесенъ авызынънан соьз алып болмайды, ишсенъ – турган бир баьтир боласынъ, деп куьлемсиреп алды ол. – Не зат сенинъ янынъа ярамайды экен? Басынъа таз керек пе? Машина бар, аягынънан басынъа дейим импорт кийип юресинъ, соларды мен табаман да. А мага не затынъ ман келген эдинь?» Тимур колы ман онынъ авызын япты: «Тилинъди тый, эситтинъ ме, тый. Тилеймен, мени кыйырымнан шыгарма. Мени койып тур. Сосы соьзлерди кашан болса да сен мага айтарсынъ деп билген эдим. Баьрисин де ал, мага сеннен эш бир зат та керек тувыл».

Эр кисидинъ ашувы ишине сыймай, кайнап турды, ол урсысты, савытларды бузды, уьстиндеги коьйлегин йырткышлады. Эне  басына бир эмине опырагандай болды. Ол йылады, оьзининъ басын оьзи сокты. Пишеси коркты эм уьйден шыгып кетти.

Тимур, яныннан безген аьдемдей, ак айрандай болып, агарып, аьлсизленген эди. Ашувы да, оькиниши де таркамады. Касына биревди де ювытпады.

Тимур увылын эм Гельфияды эсине йыйы алды. Олар ман  баьри заты да ортак эди. Куллыктан уьйге келсе, ас-сув аьпме-аьзир, коляскада кишкей Камиль уйклайды, наьсипли Гельфия болса увылынынъ яялыкларын ювады. Истен арып келген эрин аьр заман куванышлы юзи мен йолыкканы ша! Сол саьатлей сувды йылытпага асыгар. Онынъ коьз алдына Гельфиядынъ турган турмысы да, куьлкиси де келди. «Эх, сен, эр киси, менсиз не этерсинъ?» – деп айткан кажав соьзин эсине алды. – Кайтип не этермен? Конъысыларды шакырарман– олар ярдам этерлер». – «Аьр заман олар сага келместагы».

Соьйтип баслапкы аьелин аьр куьн сайын эсине алып турды. Яшавы болса, осаллана берди, ишки мен кайгысын шайыяк болды, эки-уьш кере айыктырув меканына туьсип шыкты.

Язлыктынъ ярасык байрамы – Биринши Май ювыклай эди. Гельфияды сонда демонстрацияда коьрермен деп уьмитленди. Камиль мен анасы онда келмей калмас деп билди.

А буьгуьн болса, ол уьйине кирип, тувганларын коьрмеге ниетленди. Увылынынъ келгенине анасы бек суьйинди, ама, сыпатшырайын коьрип, сескенди. Не зат болганды сага, авырыйсынъ ма? Ак айрандайсынъ, аьне!», – деп оьзеленди. Шай ишпеге шакырды. Тимур унамады. «Сиз, анам, калай яшайсыз?». – «Болаяк, балам, акырын яшаймыз, мен йыйы-йыйы авырып баслаганман, атанъ да соьйтип сыркавланып турады. Мине куврай йыйып тураман, кешке таман калакай этеек боламан». Аяды анасын Тимур, ол сондай да бир бавырмалы, танъ аьдем, онынъ яшавын сорамады. Увылынынъ яшавы болмаганын, аьли осал экенин анълайды, юреги мен сезеди. Бир зат та сорамады. Увылынынъ ярасына тийгиси келмеди…

Тимур анасы ман аманласып шыгып кетти эм тагы да артына бурылып, тувган юртын коьзлеп алды. Турагалып турган анасы оны бир аьлемет аявлы карам ман озгарды, колын булгады.

Йол уьстинде Тимур туькенге кирип, бир паьшке сигарет эм киосктен газеталар алды. Газеталардынъ бирисин алып, авдарып карады, эм сонда коьзлери ак халат кийген суьвретке илинди. Кыскаяклы куьлемсиреп, тап онынъ оьзине карагандай коьринди. Ол, оьзининъ коьзлерине оьзи ынанмай, дирилдеп кетти. Ога Гельфия карап туры эди. Тоьменде – «Ярдам эткен – ян салгандай» деп уьйкен аьриплер мен язылган соьзлер. Онда анасы ман баласын оьлимнен куткарган врач акында хабар бара эди. Хатты язган аьдемлер Гельфияга уьйкен муьсиревликти билдирип, ога берк ден савлыкты, куллыкта етимисти, оьз яшавында наьсипти йорайдылар.

Тимур Гельфиядынъ етимислерине суьйинди. Ол тап аьлиги оьзинде ога шавып бармага, кутламага, кешируьвди тилемеге аьзир эди. Ама сол затты кайтип этип болар? Ол онынъ уьйининъ басамагыннан кайтип абыткылап кирер, коьзлерине кайтип карар? Аьдемлер не ойланарлар? Оьзинъ таслагансынъ, эндигиси оьзинъ кешируьвди тилеп юресинъ, дерлер. Йок, Гельфия мен эткенди бир заман да кеширмес. Тимур тагы да увылы акында ойланды, калай берлиди-ав бу оьзи. Увылы оьссе, не ойланар онынъ акында? Мине кайдай ата! Тимур уялды сосындай ойларыннан.

Ол уьйине кайткысы келмеди, онда болаяк аьеллик коьринислерди ол эртерек билетаган эди. Элбетте, казып-кармап соравлар беруьв, туьртип-шукып соьйлев. «Баьри заттан да безгенмен, адавыс болсын», – деп кадели кыйналды ол. Аьр эртеник сайын Гельфия увылы ман садикке адымлаган сосы сокпакта танъ бойлап ялгыз оьзи кезинмеге аьзир эди Тимур.

Оьз уьйине етеятканда, Тимур адымлар эситти эм серник якты. Пишеси экен. Тимурды коьрип, ол ишине сыймай кышкырды: Бар тагы да кыдыр бир аз, бек эрте келгенсинъ! Бар, бар, кыдыр! Неге турасынъ?» ол оны ийтеди де эсикти киртледи.

Тимур коьзлери каякка караса, сонда адымлады. Танъ атарга ол досы Аликке келди. Алик бек суьйинди. Тек ога досынынъ шырай-сыпаты ярамады. «Сосы сен, Тимур авырган йоксынъ ма? Бир зат та болганы йок па?» – деп  оьзеленди Алик. Тимур, кишкей баладай болып, досын кушаклады эм йылап йиберди. Баьри хабарын айтты. «Уьйтип яшап болмайды, Тимур», – деди  Тимурдынъ хабарын тынълаган Алик. «Мени мен болатаган затты оьзим де билмеймен. Яным кыйналады, оькинишлимен, оьпкелимен. Мен тек олардынъ акында ойланып тураман. Дослар уьндемей олтырдылар. Аликтинъ хатыны казануьйде уьйле ас аьзирледи. Алик бирден куванышлы давазы ман досынынъ ийининнен какты эм «Да, билесинъ ме, туьнегуьнги газетады окыдынъ ма?» – деп, сорады. «Элбетте, окыганман, газета меним янымда», – деп Тимур койыныннан газетады шыгарды эм бурылып терезеге карады, онынъ бетине коьзяслар актылар.

Аяды Алик досын. Кыйналады язык, деп ойланды. Куллыктан кеткен, янъыларда айыгув уьйине туьсип шыккан. Ишкишилик ийги затка йолыктырмаяк. «Аьше, мага не этпеге керек ти? – деп оьз аьлин анълатаяк болды Тимур. – Биревим де йок, эситесинъ ме – йок! Кетеек боламан бир якка!». «Эх, сен, берли болма, болаяк, кеттинъ де. Андамунда айланып юрмеге безбединъ ме? Этетаган затларынь акында ойлантагы. Аьелинъди тасладынъ, куллыктан тайдынъ. Мен сенинъ орнынъда болсам, юрегимди бийлер де, Гельфияга барар эдим. Тилер эдим, йылар эдим. 

«Йок, сенде оьктемлик тувыл да, берлилик», – деп Алик оны ман каты урысты эм дослар сувык болып аманластылар.

Бир кесек заман кетти, Гельфия кайда барса да, не этсе де, увылыннан айырылмады. Олар тек туьнегуьн узак кыдырувлардан кайттылар. Ол отпуск алса, «туьрли калаларга» бирге кыдыраяклары акында увылына коьптен бери айткан эди. Эстеликли кыдырув баладынъ коьнъилине батып калды.

Камиль садикте, анъламы ийги болган, тебентели балалардынь бириси эди.

Эртенликте Гельфия увылы ман демонстрацияга бардылар. Онынъ юреги, кабына сыймай, тепкиленип кетти, сылтавы йок тувыл эди. Ол Тимурды коьрди. Тимур эртенъ мен майкызык, аяк уьстинде туралмай шайкалады. Яслардынъ арасында бир зат акында кызувлы эриседи.

Демонстрация кутылганлай, Гельфия увылы ман уьйине асыкты. Эсикти ким ди бирев сокканда, увылы уьйди басына кийип ойнайтаган эди. Казан уьйде каьрин коьрген Гельфия: «Увылым, эсикти ашшы», – деп кышкырды. Камиль эсикти ашты. Онынъ алдында коьринген эр киси Камильге тешкеруьвли карады эм: «Салам, увылым!» – дегенди айтты. Камиль бир зат та анъламай, анасына шапты. 

Мамав, анда бир акай келген», – деди.

«Салам, Гельфия! Байрам хайырлы болсын, Гельфия!» Коьзлерининъ алдындагы коьринис кыскаяклыды саьспеклетти, ол систей кадалып калды, эр кисиди не куваягын, не киргистеегин билмеди. Тимур болса даяналмады, тизлерине шоьнъкти, тиледи, йылады, ялбырады.

Баьри заттынъ болувын карап турган Камиль сосы келген кисидинъ бу кадер неге йылайтаганын бир де анъламады. Гельфия болса, Тимурга Камильдинъ оьскенин айтты. Увылына ол ана да, ата да болганын билдирди. «Кайгадер уйкысыз кешелер озгарганымды, кайгадер коьзяс тоьккенимди тек мен оьзим ялгыз билемен», – деди. Камильди бирев тартып алаяткандай, кыскаяклы бирден кышкырыклады: «Йок! Мен сенинъ эткен затынъды бир заманда да муталмаякпан, Тимур. Коьрип унамайман сени, сосындай затты мутып, кеширип болар ма?».

Тимур да явап берди: «Бала, Камиль, меникиди де. Мен оны коьрмеге де, оьзиме алмага да болаякпан. Алимент тоьлеймен». Сосы соьзлерден Гельфия бугынды, алиментти айтар деп юреги сезген эди. «Ах, мине кайтип соьйлединъ? Аьли алимент акында айтарсынъ деп сезип туры эдим. Уялмай-нетпей тап йигитлик эткендей, сол затты кайтип айттынъ?» Коьзяслары коьлдей тоьгилген кыскаяклы калтанъ-култанълап уьйдинъ ишинде излеген затын тапты да, коьк сберкнижкады эр кисиге коьрсетип: «Сенинъ йиберген баьри акшанъ, каьпигине дейим – мине мунда. А эндигиси уьйден шыгып кетпеге болаяксынъ, йоьне», – деди.

Тимур кетти. Гельфия, шырайы кашып калтыр-култыр этип, юрегин ыслады. Увылы сескенип йылады эм: «Анам-ав, авырматагы, мени ялгыз калдырма. Мен коркаман», – деп кышкырыклады. Увылы анасын кушаклап, сылкылдады.

Анасы эм увылы кушакласып, бирге йыладылар. Кайдай оькинишлик эм оьпкелик конды коькирекке. Эгер дейим сен соьйтип бек суьйсенъ, яшав соьйтип неге болады экен? Кайда ды, аьше, сол бирев суьюв? Гельфия бир аз тынысланып, оьзининъ иси акында ойланды: дурыс эттим ме, баскалай соьйлемеге керек эдим ме, деп яны кыйналды. Бу зат яшавымда бола ма яде сосындай коркынышлы туьс коьремен ме? Ол кырга ымтылды.

Эсик акырын ашылды. Кырда сувык куьзги ел эсетаган эди…

Орысшадан коьширген К.Кумратова.