Тоьгерекке ярык сепкен окытувшы

Тувган 1957-нши йылдынъ 11-нши навруз айында Ногай районымыздынъ Кумлы авылында. Мен туватаган 1965-нши йылда ол мектебке биринши класска барыпты экен. «Сол шагымнан алып окытувшы болмага ниет эткенмен. Боьтен де халкымыздынъ бурынгысына эс берип, бесик йырлар йырлап, эртегилер тынълап, тил байлыгын сав яным ман сезгенмен», – деп эскереди Енбийке-аьптемиз оьзи. 
Сога коьре, 1975-нши йылда мектебти биткен сонъ онынъ йолы аьзир эди. Ногай тилге суьйими яс кызды Черкесск каладынъ оькимет педагогикалык институтынынъ миллет боьлигине аькелди. Окув йигерли, тири кызга бек енъил берилетаган эди. Оьзине эс эттирип билетаган, «ногай» деген аттынъ сыйын коьтерип юрген кызымыз 1981-нши йыл окытувшы кесписининъ иеси болып, Тукуй-Мектеб авылдан ис йолын баслайды. Ондагы ясуьйкен окытувшылар онынъ эсиннен аьлиге дейим де кетпейди. «Биринши куьнлеримнен ок мен анъладым: бала – ол тек билимге толмага керек савыт тувыл, ол оьзининъ сырлары ман, ойлары ман толган, боьлиспеге суьйген, оьзин анълаган янга талпынган аьдем. Соны уьшин мен аьр бир балага тек окытувшы болып калмай, онынъ йолдасы, тенъи, насихатшысы, анасы болмага шалыстым. Эм сосы амалым меним олардынъ юрегине етер ашкышларды таппага амал берди», – дейди Енбийке Йылкайдар кызы. Оьзининъ яслыгы акында ол бек кызыклы этип хабарлайды, оны тынъласанъ, коьз алдынъа яшавы тап кинодай болып келеди. Сосы сулып та аьр бир аьдемге берилмейди деп ойлайман, тилдинъ де юмагы, шеберлиги, ыспайлыгы аьр кимди де оьзине эс эттиртеди.
Тукуй-Мектебте 4 йыл ислеген сонъ, яс окытувшыды яшав йолы   Кизляр районынынъ Ново-Крестьяновка авылына ислемеге элтейди. Эне сол шактан алып бу куьнге дейим 32 йыл узагында ол баьри куьшин, билимин балаларга берип келеятыр. «Окытувшы уьйкен аьриптен» деген йогары баады бередилер ога ис йолдаслары. Сол зат босына тувыл, онынъ эткен ислери, еткен етимислери аз тувыл. «Ногай халк яшавыннан» деген музей муьйисине ол не затлар да салып койыпты, аьр бирисининъ оьз тарихи бар. Каптал, шонтайлар, бокшалар, шымылдык, савыт-садаклар. Окувшыларга багысланган ирге газеталар олардынъ етимислерин коьрсетедилер. 
Окытувшы оьзи де шаирлик толкынында юзбеге суьйгенлей, онынъ балалары да калемлерин сынайдылар: хабарлар, эртегилер, ятлавлар тептерлерин оьзлери мен алып юредилер, кружокта бир-бирлерине окыйдылар. Ана тил юмалыгы болса оларда байрам кепте оьтеди. Енбийке Йылкайдар кызы балалар ман кишкей спектакльлер коьрсетпеге, ногай тилде йыр йырлатпага, ногай биювлер бийитпеге суьеди. Юмалыктынъ аьр бир куьни окувшыларга «Наьсипли вакыт», «Аьлемет майданы» эм сондай баска кужырлы ойынлар, ярыслар олардынъ коьнъиллерин коьтерип турады. Адабиат дерислерде тек текстлер окып калмай, олар бизим ногай журналларга   эм балалар китаплерине де бередилер, «Лашын», «Маьметекей», «Ай, Айданак», «Масаклар». «Шоьл тавысы» газета бетлеринде шыгатаган пайдалы макалалар ман да окытувшы оларды таныстырып турады. Ол билим окувшыларына, юреклерин коьтерип «Ана тилининъ чемпионлары» деген йогары атты бермеге суьеди. Кайтип суьймеслер мундай дерислерди балалар, кайтип айтарлар олар «ногай тил дерислерге кирмеймен» деп.  
Нурлы юзли, наьсипли кыскаяклыдынъ окытувшылык йолы бек кызыклы. «Ана тилининъ ийги окытувшысы» деп аталган Дагестан Республикасы бойынша ярыста ол сыйлы экинши орынды бийлеген. «2007-нши йыл окытувшысы» деп аталган Савлайроссиялык ярысынынъ енъуьвшиси, йогары категориясын аьр бир иси мен яклап келеди. «ДР Билим тармагынынъ отличниги», «РФ Билим тармагынынъ сыйлы куллыкшысы». Тек янъыларда республикада озган «Энъ ийги тувган тил кабинети» деген ярыста ол 3-нши орынга тийисли болган. Енбийке Йылкайдар кызы калемин де сынайды, балаларына исси сыдыраларын багыслайды: «Сагынаман», «Уьйкен куьез аькелдинъ» деп атайды ол ятлавларын. Ян косагы ман коьп йыллардан бери берекетли ошак курып, элге коьрим болып яшап турадылар. Онынъ азбарына кирген аьдем тап шешек еннет бавына киргендей болады, кайдай ярасык гуьллер мен толган азбар уьй бийкесининъ куллыкшылыгын, ыспайлыкты суьетаганын коьрсетеди. 
Сосы суьйдимли кыскаяклыды ис йолдасым, аьптем, калемдасым деп санап,  ога берк ден савлык, мукаят та бийик уьстинликлер йорагым келеди.

С. Майлыбаева.
Суьвретте: Енбийке Эдильбаева.