Йыл сайын Енъуьв куьнин белгилей берип, элимиз оьз ветеранларын атлы-атлары ман эскереди. Ян бергенлердинъ уллы эстеликлери шет-кыйырсыз элимиз бойынша ерлесилген. Фронтовиклердинъ юзлерине караймыз, эм олар узактагы 40-ншы йылларда калай болган экенлер деп коьз алдымызга келтирмеге шалысамыз. Сол авыр куьнлерде туьнегуьнги кишкей кеделер аьскершилер болдылар, тувган элининъ бактысы уьшин оьз яваплылыгы бар деп анълаганлар. Меним атам – солардынъ бириси. Кельдимурат Койлакаев 1920-ншы йылдынъ 20-ншы июнинде Абубекер атлы батрактынъ коьп балалы аьелинде тувган. Атасы онынъ биринши болып курылган доьрт колхозларынынъ бирисининъ председатели болган. 2-нши классты окып кутылган кедесине ол: «Ислемеге керек, кедем. Сен – аьелге, колхозга керек аьдем», – деген. Он эки ясындагы кеде эм онынъ дослары – Кошманбет Мансуров, Абдулганий Дильманбетов, Мурзав Шандиев эгин-кырларда уьйкенлер мен бирге куллык эттилер: туьелер егип, ер айдадылар, аслык шашып, оьстирип, оны ордылар, кыс мезгилинде малга карадылар. Ама билимлер алмага ниетлери барлыгы артты, эм уьш йылдан сонъ, 1935- нши йылда ол эм дослары оьз ясларындай кызлар – Ташуьв Дильманбетова эм Базархан Сариева ман, район орталыгы ТереклиМектеб авылына келип, тийисли сынавларды оьтип, 4-нши «а» класс окувшылары болдылар, интернатта турып окыдылар. Сол заманда мектеб директоры татар миллетли аьдем эди: тукымы – Великеев. Окытувшылар туьрли миллетли эдилер, баьриси де, кеспи усталары эсабында аьрекет этип, «канынянын» аямай кыйын салатаган эдилер. Интернатта оркестр, хор бар эди. Балаларды туьрли саз алатларда (мандолина, балалайка, гитара, кобыз) ойнап уьйреттилер. Спорт конкурслар да озгарылатаган эди. Мектебти окып битирген сонъ, атай Батыр-Мурза авыл Советининъ председатели болып куллык эткен. Согыс басланганда, атайым Сибирь ериндеги Томск каласындагы коршаланув заводында ислейтаган эди. Фронтка ол оьз эрки мен кетти Сибирьде кепленген 30-ншы айырым «Лыжно-стрелковый» деп аталган бригада сырасында. Ол Брянск областининъ Севск каласы туьбиндеги Экинши гвардиялык кавалерия корпусынынъ 11-нши дивизиясына косылды. Фронттынъ бу участогында бизим аьскерлер арт тая эдилер. Коьп яшавшылар душпанлардан кашпага амалсыз болдылар. Эсине туьсиретаган эди Кельдимурат-атайымыз сол авыр куьнлерди. «Орыс миллетли яп-яс кыз, колларына бес ясындагы аданасын салып, душпанлардан кашканлар сырасында эди. Арыган кыз касындагылардан коьмек этпеге тиледи, ама аьрисининъ оьз кайгысы бар эди», – деп эскереди ол. Кызга языгы ийип, Кельдимурат явдынъ оты астында 3 шакырым ерден оьтти колындагы бала ман. Сонъ йолда йолыккан аьскерлик коьлигине мингизип йиберди. Кыз коьзлеринде коьзяслары ман: «Савбол, акай! Савбол!» – деди. Акай болса 2-3 яска уьйкен эди кыздан. Коьп авыр сынавлардан оьтпеге туьскен ногай ясы Кельдимурат Койлакаевке. Фронтта ол миномет эсабынынъ наводчиги, сержант эди. Атысувлар, яраланувлар, госпитальлер эм тагы да согыс-атысувлар… «Согыста энъ авыр зат – ол кесек оьтпек пен боьлисип, бир ювыркан ман ямылып яткан досларынъ ян берсе», – деп эскеретаган эди ол согыстан сонъгы йылларда. Бирге бир полкта болган бир татар миллетли досы Шевкет Ибрагимов согыста яраланып, госпитальге туьскен. Дослар арасында байланыс йок болып, тек 20 йылдан сонъ йолыктылар бир-бирисин анъсыздан, сонъ язысып турдылар бир-бирине конакка баратаган эдилер. Уьйкен разылыгы ман эскереди Кельдимурат медсестра Мария Ивановна Толоконниковады (согыстан сонъ ол Москва каласында яшайтаган эди). «Отлы казан» деп айтатаган эди ол Курск туьбинде оьткен согысты. Онда катнасканы уьшин ол Кызыл Байрак ордени мен, Оьр Главнокомандующийден разылык пан савгаланган. Кельдимурат Польшады эм Германияды босатувда катнаскан, сонынъ уьшин «Варшавады босатканы уьшин», «Берлинди алганы уьшин» медальлер мен савгаланган. Атай оьз дивизиясы эм корпусы ман оьктемсийди. Экинши гвардия полкы генерал Доватордынъ басшылавы ман Москва туьбинде согысувларда ортакшылык эткен 1941-нши йылдынъ декабрь айында. Генерал 19-ншы декабрьде атысувда ян берген эм Палашки авылы касында койылган. Генерал Крюковтынъ басшылавы ман корпус Подмосковьеди, Смоленщинады, Белоруссияды, Польшады, Германияды босаткан. Корпуста 36 миллетли аьскершилер аьскерлик борышын толтырганлар. 36 аьдем Совет Союзынынъ Баьтири атка тийисли болдылар. 20 аьдем – уьш Данък орденлерининъ иелери. Солардынъ арасында – бизим ердесимиз, разведчик Алимхан Асанов. Атай ман бир полкта болганлар Совет Союзынынъ Баьтири Владимир Андреевич Булат, корпус штабынынъ начальниги генерал Плиев, СССР-дынъ халк артисти Юрий Никулин, эм баскалар. Эрининъ, генерал Крюковтынъ касында болатаган эди йыравшы Яндия Русланова. Аьскершилер алдында концертлер коьрсететаган эди. Боьтен де аьскершилерге «Валенки» деген йыр ярайтаган эди. Сол йырды ол 9-ншы Май байрам куьнинде де рейстаг алдында йырлады. Кельдимурат яшавынынъ сонъгы куьнине дейим сол наьсипли куьнди мутпаган. Согыстан сонъ Экинши гвардиялык кавалерия полкы СССР-га берилген Куьнтувар Пруссияда, Кенинсберг (Калининград) каласында ерлести. 1945-нши йылдынъ куьз шагында атай тувган ерине, уьйине кайтты. Ога Терекли-Мектеб район орталыгында куллык та бердилер: партия райкомынынъ инструкторы болып кыйын салды ол сол йылларда. Мунда ол оьзине ян йолдас – авыл Советинде паспортшы орынында куллык этетаган Салимет атлы кыз бан йолыкты. Оны ман аьел курып, 39 йыл бойы наьсипли яшады, 9 бала эм 25 уныкларды эм йиенлерди асырап оьстирди. Баьри балаларына да билим бермеге шалыскан атайым эм оьзи де олардан арт калмаган. 1953-нши йылда ол Грозный каласында йогары партиялык школады окып битирген. 1967-нши йылда ол кызы Альмира ман бирге Хасавюрт авыл хозяйстволык техникумынынъ экономикалык факультетин окып (заочно) битирген. Кайсы ис орынында куллык этсе де, Кельдимурат Койлакаев тапшырылган иске, савлай янын берип, кыйын салатаган эди. Колхоз управляющийи, колхоз председатели, ис ресурслар бойынша уполномоченныйы, УОС-та – участок етекшиси мине аьли де сырасы толмаган ис орынларда кыйынын аямай куллык эткен меним суьйикли атайым. Сексен йылдан артык заман яшады ол, пенсия ман да коьп йыллар пайдаланды. Ама сол заманда да аьрекетсиз турмады: Ветеранлар советининъ председатели, суд заседатели, «Шоьл тавысы» район газетасынынъ штат кырындагы хабаршысы. Онынъ куьш-куватлыгына яслар да аьжейипсинетаган эдилер. Бизге, онынъ уныкларына эм йиенлерине, ол баьри яктан да уьлги эди. А кайдай аьруьв онынъ эрудициясы эм эси (память). Кайдай сорав тувса да, биз атай ман маслагатласатаган эдик. Кайдай коьп бурынгы ногай эртегилер билетаган эди ол, домбырада да миллет анъларды шалып болатаган эди. Ама боьтен де разымыз биз ога оьз уьлгиси мен бизге берген тербия уьшин. Баьри яктан да атай бизге ийги уьлги эди. Суьйикли атайымыз Кельдимурат Койлакаев дайым да бизим юреклерде. И. Аджигельдиева, йиен кызы.