Бизим окытувшылардынъ бириси – Фатима Янмурза кызы Ярлыкапова буьгуьн де, Аллага шуькир, аман-эсен авылымызда яшайды. Элбетте, йыллар оьзиндикин алмай коймайды: эндигиси ол уьйинде, тыншаювында, балаларына, уныкларына, йиенлерине эм олардынъ да аьвлетлерине куьези тоймай оьмир суьреди. 

     Фатима Янмурза кызы – районымыздынъ, республикамыздынъ билим тармагына оьзининъ 50 йыллык ис оьмирин берген сийрек окытувшылар сырасыннан. Ол сол йыллардынъ аьр бирисин куьнле-куьнлик ис аьрекети, яваплыгы, йогары нызамлыгы, «мине бу мен», – деп бир кере де коькирегине какпай, оьткерген кыскаяклы. 
Фатима Янмурза кызын кара ерге бийдай шашкан эгинши мен тенълестиремен, неге десе онынъ ис сабаны артыннан эл топырагына ийги урлыклар туьсип калганлар. Солар коьпте онъысын берип, эндигиси биревиннен баскасына яшавдынъ, яхшылыктынъ, билимнинъ янъы урлыкларын шашадылар. 

     Фатима Янмурза кызынынъ ис оьмирининъ коьбиси совет йылларына келеди. Олардынъ несили – халкымыздынъ биринши билимли ис кадрлары, интеллигенциясы. Олар ман бирге бизим шоьллигимизге билим, маданият, янъы ийги совет аьдетлери келгенлер. Мен билип, бизим аьдемлердинъ янъыша кийинип баславынынъ оьзи де олардынъ несили мен байланыслы. Айтпага, эрлердинъ шляпа, кепка, плащ, костюм, хатынлардынъ кофта, юбка, туфли киювлери, ийинлерине дорбалар артувы, явын-шашында колларына куьндиклер алувлары – бу затлар баьриси де авылларымызга Кизляр педучилищесин окып кутарган яслар эм кызлар ман бирге келгенлер. Сол ок комсомол тойлары, аьскер сырасына ясларды шатлыклы кепте озгарувлар, клубларда ногай йырлары занъыраган концертлер…

     Фатима Янмурза кызы тувган Нариман авылында 7 классты окып битирип, документлерин Грозныйдагы медучилищесине йиберген эди. Сол ок аьсерде авыл-авыл ман окытувшы, халк ярыкландырувшымыз Муса Курманалиев юрип, Нариман авылына да етип келеди. «Мен ше медик болмага суьйген эдим. Болса да тетемиз меним Кизлярдагы педучилищеге барганым дурыс болар, деди. Ол аьелимизде оьзининъ соьзин ыслап эм эттирип болатаган аьдем эди. Сол йылларда – ясуьйкеннинъ соьзи юретаган заман. Соьйтип бир куьн ишинде меним окытувшылык ис оьмирим белгиленген», – дейди Фатима Янмурза кызы йылы куьлемсиреви мен. «Мен ол затка бир де оькинмегенмен эм оькинмеймен», – деп косты ол ызында ак юреги мен. Мен ойлайман, эгер Ф.Ярлыкапова медик кесписин алган болса да, ол сол ок кепте билимли, исине яваплы, эдаплы эм йогары нызамлы медик болаяк эди. 

     Фатима Янмурзы кызы окыган йыллар элимизде танъкылык йыллары эди. Уьйкен согыстан сонъ бузылган халк хозяйствосы, промышленность янъы аягына турып баслаган заман. Волюнтарист Никита Хрущев та оьзининъ кайбир келиссиз реформалары ман, Ногай шоьлдеги бирге яшайтаган миллетимизди уьш кесекке боьлуьви мен халк алдына айырым кыйынлыклар тувдырган эди. «Болса да аьдемлер арасында татымлык, танълык, саваплык, языксынув сезимлери айлак та берк эди. Солар бизге алдымызга туьскен заман оравлыкларды енъмеге, сонъында районымызда онълы яшавды туьзбеге, билимди таралтпага эп берди», – дейди Ф.Ярлыкапова оьзи эм заманы акында. 

     Фатима Янмурза кызынынъ яшавы – окытувшы кесписине алаллыктынъ яркын уьлгиси. Олардынъ заманы, совет йылларында окытувшы иси акында муьсиревлик эм мактав соьзлери кайсы ерде айтылса да, оькимет савгаларды аьлигидей болып онъга да, солга да шашпаган. «Мен ислеген йылларда дерислеримди тергеп бирев де келмейтаган эди. 1979-ншы йылда мектебимизде (Ф.Ярлыкапова ол йылларда А-Х.Джанибеков атындагы Терекли-Мектеб авыл орта мектебинде ислейтаган эди) болып оьткен бир йыйында мен бу маьселе акында шыгып соьйледим. Туврасын айттым. «Ана тил дерислерин тергеп бир инсан да келмейди. Биз оьз казанымызда оьзимиз кайнай беремиз. Ана тили дерисине етекшилер ягыннан маьне берилмесе, окувшылар да бергиси келмейдилер», – деп белгиледим. Муннан сонъ дерислеримди тергеп басладылар, завуч та келди, директор да. Сол тергевлердинъ сырагысында исиме тийисли белгиси берилди эм мага 1980-нши йылда «Социалист базласувдынъ енъуьвшиси» деген коькирек белгиси тапшырылды», – деп эскереди ол. Оннан да алдын, Ф.Ярлыкапова аьли де Карагас авыл орта мектебинде ислеген йылларында оны эм баслангыш класслар окытувшысы Апизет Сатыровады «Халк билимлендируьв отличниги» деген коькирек белгисине тийисли этпеге суьйгенлеринде олар соны оьзлери койдыртканларын эскереди. «Биз аьли де янъы ислеп баслаганмыз. Бизден де тийисли аьдемлер бар болар», – деп намысланганы онынъ юрек тазалыгын, эдап бийиклигин яркыратып коьрсетпей ме? Аьлиги заманда коьплер соьйтип айтып болмас эдилер…

     Оннан сонъ 1990-ншы йылларда район орталыгында Хасавюрт педколледжининъ филиалы ашылганда, Фатима Янмурза кызын халкымыздынъ энъ сулыплы окытувшыларынынъ бириси деп сонда ислемеге шакырдылар. Филиалдынъ етекшиси Сафура Бекманбет кызы Аджиева, онынъ коьп-йыллык кайратлы алал исине йогары белгисин берип, «Дагестан Республикасынынъ ат казанган окытувшысы» деген сыйлы ат пан савгалавга тийисли этти. Мектебте, сонъ педучилище филиалында окып кутарган коьп окувшылары аьлиге дейим эсли окытувшыга разылыкларын билдиредилер. Олардынъ бир хыйлысы районымызда, республикамызда, баскалары элимиздинъ туьрли регионларында куллык этедилер. Араларында оьзиндей сулыплы окытувшылар, медиклер, язувшылар, журналистлер, етекшилер болганлары да бар.

     Фатима Янмурза кызы Ярлыкапова буьгуьнлерде тувган ногай тилимиздинъ, аьдетлеримиздинъ йойылувына кайгырмай болмайды. «Шоьл тавысы» газетамызда сол маьселе акында 2014-нши йылда оьткерилген тоьгерек столда туврадан айтылды. Мектеблерди бу яктан куьналеп болмаймыз, соларда тувган тилди уьйренуьв бойынша айырым шаралар оьткериледи. Болса да тил мен байланыслы класстан тыскы шаралар да оьткерилсе, бек ийги болар эди. Дурысында, бу маьселеди шешуьв аьелден басланмага керек. Аьли 2-3 яслык балаларга уьйшилигинде телефон ыслатып коядылар. Олар ман ата-аналары ногайша соьйлемеге керек. Бизде болса, бирер ата-аналар балалары ман куллык этип орысша соьйлейдилер. Сырт яктагы балаларды ата-аналары ногай тилинде соьйлетип уьйретпеге шалысадылар. Тек мине Москвадагылар ногайша соьйлемейдилер. Миллет тилимизди саклавымыз уьйден басланмага тийисли», – дейди ол, оьз ойын билдирип.

     Сувды толкынлары, аьдемди йыллары байытады. Фатима Янмурза кызынынъ яшавында тагы бир эстеликли куьни келип туры. Ол буьгуьнлерде тувганлы сыйлы ясына толады. Сол яшав оьмирининъ яртысыннан артыгы элине, язлыкта коьк шешеги коьтерилип биткен Ногай шоьллигине берилген.

М.Ханов.
Суьвретте: Ф.Ярлыкапова аданасы Магомет пен.