Ярыкландырувшыдынъ яшавынынъ бас белгилери

А.-Х.Джанибековтынъ ис йолы 1901-нши йылда Астрахань губерниясынынъ Краснояр уездиндеги Карагаш ногайларында окытувшы куллыгыннан басланган.

Ол картлардынъ бурынгы йырларды, хабарларды айтувларын дайым да коьп заман эс берип тынъламага амырак болган. Сол себептен 1905-нши йылдан алып А.-Х.Ш.Джанибеков ногай халкынынъ авызлама яратувшылыгын йыйып баслаган.

1915-нши йылда А.-Х.Ш.Джанибеков Краснояр баслангыш училищединъ педагогикалык советининъ толы сынавын оьткен эм баслангыш училищединъ окытувшысы деген кеспи шайытламасын алган. Ол Краснояр районынынъ мектебинде орыс тил дерислерининъ окытувшысы болып ислейди, бу мектебтинъ етекшиси болады.

1918-нши йылда ол Астрахань областининъ Тиек авылында оьз билимин оьстируьв эм халк авызлама яратувшылыгынынъ шыгармаларынынъ уьлгилерин йыйнав бойынша кружок уйгынлаган.

Сол ок йыл А.-Х.Ш.Джанибеков «Карагаш ногай тойы» деген инсценировкады язып, Астрахань кала театрынынъ сценасында салган.

А.-Х.Джанибеков 1920-ншы йыл Грозный каладынъ окув ислер боьлигининъ шакырувы ман Сырт Кавказга окытувшы болып келеди.

1921-нши йылдан алып ол Владикавказда орынласкан Сырт Кавказ уьлке танув институты ман тар байланысады, ногай халкы эм фольклоры ман кызыксынган аьлимлер Ч.Валихановтынъ, Ананьевтинъ, Фарфоровскийдинъ, П.Мелиоранскийдинъ, М.Османовтынъ эм баскалардынъ язган илми куллыкларын окыйды.

1921-нши йылдан алып А.-Х.Ш.Джанибеков Владикавказда ерлескен Сырт Кавказ уьлке танув институты ман байланыс туткан эм онынъ куллыкшысы болып саналган.

А.-Х.Ш.Джанибеков биринши кере Караногай районына 1923-нши йыл келген.

1925-нши йылда А.-Х.Ш.Джанибеков «Сатлык мырзалар» деген пьесады язган.

1926-ншы йыл А.-Х.Ш.Джанибеков Баку каласында озгарылган 1-нши Савлайсоюзлык тюркологлар курултайына делегат болып сайланган эм онынъ куллыгында ортакшылык эткен. Ол курултайда тюрк тилли халклардынъ алфавитин латин графикасы ман туьзбеге деген соравды коьтерген.

1926-ншы йылда А.-Х.Ш.Джанибеков Ашыкулакта «Ногай окытувшыларынынъ округ методикалык биригуьвин» эм уьлке танув кружогын уйгынлаган.

Сол йыл А.-Х.Ш.Джанибеков Махачкалада 1-нши Дагестан орфографиялык конференциясын аьзирлевде эм соны озгарувда белсенли катнаскан.

1928-нши йыл ол латин графикасы негизинде ногай алфавитин туьзуьв бойынша куллыкты кутарады. Сол ок йыл ол Москвада «Карайдар эм Кызыл-Гуьл» деген лирика йырды баспадан шыгарады.

1929-ншы йылда Москвада ол туьзген биринши ногай буквари дуныя ярыгын коьреди.

1930-1933-ншы йылларда Абдул-Хамид Шаршенбий увылы Дагестан китап баспасында ногай боьлигининъ редакторы болып куллык этеди.

1931-нши йылда Москвада «Кызыл танъ» деп аталып шыккан окув уьшин биринши китаптинъ эм школа грамматикасынынъ авторы А.-Х.Ш.Джанибеков болган.

1932-нши йылда Махачкалада А.-Х.Ш.Джанибеков туьзген «Математика бойынша терминлер соьзлиги» баспадан шыккан.

1935-нши йыл Махачкалада «Авыл поэзиясы» деп аталган ногай халкынынъ йырлар йыйынтыгы баспаланып шыккан.

1938-нши йылда А.-Х.Ш.Джанибековтынъ аьрекети мен ногай алфавити орыс графикасына коьшириледи.

Сол ок йыл А.-Х.Ш.Джанибеков «Ногай адабиат тилининъ дурыс язув йосыкларынынъ йыйынтыгын» Махачкалада баспадан шыгарады.

1949-ншы йыл Ставропольде орыс тилинде Наталья Капиевадынъ коьшируьвинде «Ногайлардынъ йырлары» деп аталып, ярыкландырувшыдынъ аьрекети мен йыйналган халк йырларынынъ йыйынтыгы баспадан шыккан.

Ногайдынъ бай авызлама яратувшылыгын 30 йыл узагында йыювынынъ тамамын этип, А.-Х.Ш.Джанибеков 4 томлы «Соьз казнасы» деген колязбасын язып калдырган.

1965-нши йылдынъ июнь айында РСФСР-дынъ Министрлер Советининъ токтасувы бойынша Терекли-Мектеб авылдынъ орта школасына ногай халкынынъ ярыкландырувшысы А.-Х.Ш.Джанибековтынъ аты берилген.

1966-ншы йылдынъ март айында Абдул-Хамид Шаршенбий увылы Джанибековтынъх тувган куьнине сый этип, Терекли-Мектеб авылында уьлке танув музейи ашылды эм ога ярыкландырувшыдынъ аты берилди.

1967-нши йылдынъ ноябрь айында Терекли-Мектеб орта школадынъ азбарында халк ярыкландырувшымызга шатлыклы кепте эстелик бюсти ашылды.

Астрахань областининъ Краснояр районындагы Растопуловка авылдынъ янъы орта школасына А.-Х.Ш.Джанибековтынъ аты берилген.

2001-2003-нши йылларда журналист С.Рахмедовтынъ аьзирлевинде «А.-Х.Ш.Джанибековтынъ соьз казнасы» деп аталган йыйынтыгы ногай эм орыс тиллеринде баспадан шыкты.