Китап выставкасында онынъ шыгармалары тизилди, «Аьр бир меним ярык куьним, халкым, сага» деген эпиграфты алганымыз эсимде. Марина Джумагельдиева экевимиз «Турналар» деген йырды йырлаган эдик. Окытувшымыз Маржан Мурадовна аьлиге дейим де эсинде саклайды сол вакыттагы йолыгысларды Суюн Капаев пен, Келдихан Кумратова ман. «Куванышым койныма сыймайды, Аскербий Киреев бизим институттынъ уьшинши выпускынынъ энъ оьнерли, тири йигитлерининъ бири болган, яшавда да ол юмарт юрекли, куллыксуьер аьдем эди», – деп эскереди.
Сол йылларда мен карашай халкынынъ белгили шаири Байдымат Кечерукова ман тар байланыс тутатаган эдим. Мен онынъ ятлавларын ногай тилге коьширгенмен эм сол ятлавлар йырга айланып, «Кел, йырлайык» деген текстли эм ноталы йыйынтыкка кирген. Сол коьк туьсли китаьпке Аскербий Киреевтинъ ятлавлары да кирген эди эм олар «Маьметекей» ансамбльдинъ йырлавында неше кере де уьйкен сахналарда занъыраганлар. Е.Капаева бек йылы эскереди шаир акында, олар бала шактан алып таныс болганлар, бирге Карачаевскте де окыганлар. Аьлим Шахидат Курмангулова шаир акында макалалар язган.
Шаир Карачаевск калада, бизим яслыгымыздынъ каласында, 1938- нши йылдынъ 17-нши увыт айында тувган. Бала шактан ногай адабиатына, авызлама халк яратувшылыгына маьне беруьви босына болмаган, тетеси Хадижат Эсеналиевадан коьплеген айтувлар, такпаклар, эртегилер уьйренген. Яшаган болса бу йыл 80 ясына етеек эди. Ама 2011-нши йылдынъ 19-ншы карагыс айында ол арамыздан кетти. Бек уьйкен кайгы басты халкымызды. Бизим суьйикли балалар язувшымыз, оьзи де баладай таза юрекли аьдемнинъ яшав сызыгы 73 ясына етип таьвесилди. Ама не этерсинъ: биз баьримиз де Алладан эм ога бараякпыз.
Тек бизим ваьлий борышымыз сосындай аьдемлер акында халкка айтпага, окувшыларымызга олардынъ яратувшылык йолы, кайдай аьдем болганлары акында уьлги этип коьрсетпеге. Аскербий Киреев мектебтен сонъ, Черкесск каладагы педучилищеди кутарып, сонъ Карачаевск калага пединститутка окымага туьскен эм соны етимисли окып битирген. Айтып озгым келеди, ол окытувшылык йолын Тарумов районынынъ Шобытлы авылында орыс тилдинъ окытувшысы болып баслаган. Сосы авылдынъ ясуьйкенлери оны аьлиге дейим де эслерине аладылар. Сосы яктан Шерифат атлы аьруьв кызга уьйленген эм оны ман татым аьел туьзген.
Кадриямыздынъ аьлемет сыдыралары бар: «Эр де оьктем айтпас эди эрмен деп, эгер хатын исси оны суьймесе». Соьйтип Шерифат Боранбаева коьп йыллар узагында язувшыдынъ ян маьлиеги, яшавда уьйкен маслагатшысы, тандыр саклавшысы болып турган. 1961-нши йыл Киреевти Черкесскке ислемеге шакырадылар, ол заман «Ленин йолы» деп аталган газетадынъ бас редакторы Баубек Асхад улы Карасов болган. Аскербий Киреевтинъ аьр бир хабары, ятлавлар йыйынтыгы – шынтылыктынъ уьлгиси болады, олардынъ аьр бир бетинде Тувган Элге, ерге исси суьйим, эдаплыкка, туврашыл, намыслы болмага шакырувды коьресинъ. «Коьпир» деген китаптеги «Аьдуьвли козы» деген хабарында юз койдан 146 козы алган Искакагайды коьремиз, онынъ оьмири малшылык пан байланыслы, малды тап баладай этип карайды. Кайтип суьвретлейди автор Искактынъ оьлмеге турган козыды асыраганын. Бу хабары иске суьйим эндиреди. Мал – тилсиз айван, ол тонъдым, аш болдым деп айтып болмайды, онынъ аьлин-кейфин уста малшы бир коьз каравдан анъламага керек. Балаларды дурыс тербиялав уьшин автор коьплеген хабарларын язган, оларды окысанъ кайдай терен маьнеси бар экенин коьресинъ. Ога ыспатлык «Аьперим Муса» деген хабары. Муса йолдан тапкан эки топ акшасын оьзине калдырмай, авыл Совет председателине элтеп бергени окувшыларга намыс тазалыгынынъ яркын коьрими болады.
«Юрек сес», «Куьпелек», «Телеграмма», «Шенъилшек», «Карлыгаш», «Коьпир», «Бияла», «Канатлы аргымак» йыйынтыклары, «Юрек соьзи», «Мойнак», «Бакакак», «Ширкей мен йылан акында» эм оьзгелей поэмалары эм эртегилери мектеблерде класстан тыс окувда белсен кулланыладылар. Поэттинъ ятлавлары каракалпак, орыс, казах тиллерге де коьширилгенлер. Ол оьзи ногай тилге Александр Пушкиннинъ, Михаил Лермонтовтынъ, Самуил Маршактынъ, Корней Чуковскийдинъ, Кайсын Кулиевтинъ, Омарла Батырайдынъ, Халимат Байрамуковадынъ, Муса Джалильдинъ эм сондай коьп баска миллет авторларынынъ асарларын коьширген. Энъ маьнели куллыкларынынъ бириси – ол биринши болып сыйлы Куранды ногай тилге коьширген эм кайтип намаз этпеге, дуа окымага керегин кишкей брошюра этип шыгарган. Ахыретте савапка язылсын сосы ваьлий иси.
Аскербий Киреевтинъ ятлавларына белгили композиторлар Залимхан Зинеев, Яхъя Кудайбердиев, Меджид Ногайлиев анъ салганлар. Коьплеген конференциялар, яратувшылык йолыгысларда катнасып юрген, журнал эм газета бетлеринде баспаланып, радио эм телеберуьвлерде белсен катнасып турган.
Аскербий Киреев аьлиги «Маьметекей» деп аталган балалар журналын дуныяга эндирген. Оьмир бойын язувга багыслаган аьдемнинъ иси босына кетпеди, ол «Карашай-Шеркеш Республикасынынъ халк поэти», «Россия Федерациясынынъ ат казанган маданият куллыкшысы», «Сый Белгиси» деген орденге, «Ис ветераны» медальге, «Карашай-Шеркеш Республикасынынъ ат казанган журналисти» деген оьрметли атларга эм савгаларга тийисли болган. Сондай коьп Сый грамоталар онынъ китап уьндиригинде сакланып турадылар.
Бу йыл биз, ногай тил окытувшылары, Аскербий Киреевтинъ мерекесине багысланган дерислер оьткердик, «Ногай Эл» радиосыннан онынъ яшав эм яратувшылык йолы акында хабарладык, ятлавларын окыдык. Китаплери яшайды, а олар онынъ яшавынынъ маьнеси эди. Шаирдинъ ислери оьлимсиз.
С.Майлыбаева, Россия Язувшылар эм Журналистлер союзларынынъ агзасы.
