Язлыктынъ туьсуьви мен эгинши аьдем янъы йылдынъ эгин куллыкларына урынады. Эгиннинъ онъысы, онынъ саны-сапаты тек яздынъ ызгы куьнлеринде яде куьздинъ туьсуьви мен оьлшенеди, ама мектебтинъ, окытувшыдынъ ис сырагылары язлыктынъ келуьви мен, шоьл уьстиндеги яллаган куьннинъ кыздырувы ман баз болгандай, аьрекетте эсапланып баслайды. Окувшылар ман сынав куллыклар юритиледи, уьстинликлер эм кемшиликлер тешкериледилер, келеектеги окув эм тербиялав иске янъы йоллар бавланадылар.
Элимиздинъ коьплеген окытувшылар сырасында 45 йылдынъ узагында яваплы исинде коьп кыйынын салып келеятыр Асыл Истрафил кызы Отемова. Оны ман танысаятырганда да, сонъгы хабарласувда да онынъ аьдемшилик нышаны, аьллесуьвде юмартлыгы, каьмбил келпети инсанды аьвликтируьви соьз хабарды уьзбей созувга янынъда парахатлык тувдырады. Дерислеринде болмасанъ да, тергев-сынав куллыклар юритпесенъ де, бу кыскаяклыдынъ шынты окытувшы, уьйкен арыптан насихатшы экенине муькир боласынъ. Мен оьзим де узак йыллар окытувшыдынъ авыр, ама алал кысметин капканнан сонъ, бу ис йолдасымнынъ иси, ойлары, етискен мыратлары, балалар ман байлаган бактысы, куьези яныма якын тиеди.
Элде айтылганлай, кайсы бакты да тап бир топлама китаптей. Асыл-карындастынъ балалыгы конъысы Кизляр районынынъ ем аьзирлевши «Степной» совхозында оьтеди, мунда баслангыш мектебти битеди. Бу мезгилде ата-анасы Сары-Сув-авылына коьшеди, мунда ол йыллардагы 8 йыллык мектебти битиреди. Билимге ымтылган кызалак орта билимди, интернатта турып, Каршыга авылында алады.
– Анам мени окытувшы болганымды суьетаган эди. Оьзи де газеталар, китаплер окымага бек авас эди. Ким биледи, анам заманынынъ танъкылыгыннан себеп толалмаган мырадын кызында коьрмеге суьйген болар. Кишкей нагашакам Мавлий де (Изболганов) анамнынъ ойы ман разы эди. Оьзи Сангиси авылында яшаса да, мени оьз коьзи мен Гудермеске педучилищеге еткерди. Сосы ясуьйкенлеримнинъ алал ниетлери яшавымнынъ ак булагы болдылар, – дейди разылык пан окытувшы.
Педучилищеде бирге окыган кыймаслары Сафура Бекетовна Савкатовады (6-ншы совхоздан, Шешен Республикасы), Муьтлихан Бекетовна Янмурзаевады (Сары-Сувдан), Насипхан Умаровады (Мирныйдан) эскереди. Булар да яслыгынынъ ярасык йылларын балаларга багысладылар.
1972-нши йыл окытувшыдынъ шайытламасын алганнан сонъ, 6 йыл Сары-Сувдынъ мектебинде ислейди. Элбетте, биринши адымлар енъилден тувыл эди. Сулыплы окытувшылар Нина Федоровна Калачева, Шаар Адисовна Кыдырниязова эм баскалары яс кызалакка маслагатларын бередилер, дерислерди уйгынлавдынъ сырлары ман уьзбей боьлиседилер. «Нина Федоровна, аз болса, тап-таза ногайша да соьйлейтаган эди», – дейди куьезленип Асыл Истрафил кызы.
1979-ншы йыл бакты окытувшыды Арсланбек авылдынъ туьбиндеги «Иммунный» совхозга аькеледи. Мунда баслангыш класслар ашылады, 1985-нши йыл 8 йыллык мектеб ислеп баслайды. Ерли окытувшылардынъ маслагаты ман мектебтинъ етекшиси этилип Терекли-Мектебтен Мавлидин Залимханович Аметов беркитиледи.
Йыллар авылдынъ касындагы айтувлы Шо- бытлы йылгадынъ сувындай билинмей, ама такыйка да иркилмей кеттилер. Эндигиси Асыл Истрафил кызы – оьзи сулып-лы, окытув-тербиялав исинде бай калымжалы устаз. Онынъ ис сырагылары ман кызыксынаман.
– Аьлиги заманларда окытув-тербиялав иси компьютер технологиясы аркалы озгарылады. Буьгуьнги шугыл яшавдынъ адымына келисли йосык. Окувшыдынъ анъ-байлыгын арттырувга, яшавдынъ майданында огырын шугыл белгилевге, заманды яслайын аявлап карыжлап билуьвге баа амаллама. Ама окытувшыдынъ да юмарт тавысы, шырайы-сыпаты, эдап тоьккен савлай суьлдери окувшыдынъ коьз алдында турмага керек. Сога коьре, эскирген десе де, дерислеримнинъ кайбир такыйкаларында келисли ерлеринде алдынгы амалламалардан да кулланаман. Балаларга берилетаган темады анъламага енъиллик береди, – дейди окытувшы. – Ата-аналар ман байланысты дайым да тутаман. Классымнынъ шараларында олар тез-тез конакта боладылар. Асыл Истрафил кызынынъ колыннан кеткен окувшылары, бу якларга шыга калса, окытувшысынынъ аманшылыгын билип кетедилер. «Танадан мал болар, баладан бас болар» дегенге усап, олар туьрли ерлерде ислейдилер, мыратларына етиседилер.
«Соьз-соьзден шыгар» дегенге усап, хабарымыз хыйлыга созылды. Мектебтинъ етекшиси Гульфира Камаровна Янмурзаева (бу йолыгыс онынъ маслагаты ман уйгынланган эди) бизди ногайдынъ аьдети мен ас-сувга шакырады. Зияпеттинъ касында бир-неше окытувшылар да косылады. Хабарлаймыз. Балалар ман байланыслы юбаныш мезгиллер мен боьлиседилер. «Конак аз олтырар, коьп сынар» дегенлей, коьзиме окытувшылардынъ тыпаклыгы, юмартлыгы аян тасланады. «Авылымыз аста-аста оьседи. Кайбир авылдасларымыз меканлар курып, мукаят та бек ерлеседилер. Аьдемлеримиз тыпак. Туьрли-туьрли миллетли болсак та, яхшылыгымызда, кыйынлыгымызда бир-биримизге табыламыз, катнасамыз, ярдамласамыз», – дейдилер, юзлерине нур тамып, окытувшылар. Бу наьсиптинъ, туваган молшылыктынъ орталыгы – мектеб эм Асыл Истрафил кызы ман бирге ислейген окытувшылар, – деген ой ярык шашып энеди.
А.Капланов.
Эдиге авылы.
