Яшав тек Ер планетасында бар. Мунда туьрли айванларды распага болады – карлы бийикликлерден алып терен океанларга дейим. Бир-бир айванлар дуныядынъ туьрли ерлеринде яшамага боладылар, мысалы, боьрилер сувык Арктикада, исси кумлакларда, калын орманларда эм ашык туьзликлерде карсы келеди аьдемлерге. Баскалар тек бир ерде яшайдылар. Уьйкен пандалар, мысалы, тек Китайдынъ орманларында расадылар.

Айванлар Ер юзинде бирдей болып ерлестирилмеген. Олардынъ коьбиси ямгырлы тропиклерде яшайдылар, неге десе онда йылы. Бу орманлар оьзлери уьйкен тувыл, ама дуныядагы баьри айванларынынъ яртысы мунда яшайдылар.
Айванлар коьп эм туьрли боладылар. Аьлиги заманда аьлимлер айванлардынъ белгисиз кеплерин табадылар. Аьлемет айванлар да коьп. Бар сондай балыклар, олар сувдан шоршып шыгып, бир неше шакырым ушпага боладылар. Бар сондай куслар, йылдынъ ишинде эки кере дуныядынъ бир шетиннен баска шетине ушадылар.
Биринши болып Айга тасбакалар ушканлар. 1968-нши йыл космонавтлар оьзлери мен шоьл тасбакалар алып кеткенлер. Тасбакалардынъ бир неше кеби ас ашамай 5 йылга дейим шыдайдылар эм 10 саьатке дейим кислородсыз турып боладылар.
Алаван – коьп яшайтаган айван, ол 100 йылга дейим етпеге болады. Сол заттынъ бир себеби – табиатта алаванларда душпан йок, бу айванлардынъ тагы да бир аьлеметлиги бар, олар яшав бойынша оьседилер.
«Туье» деген соьз араб тилиннен коьширилген заманда, «ыспайылык» деген соьзди анълатады. Туьелер бирден 200 литр сув ишпеге боладылар, олар шоькирли оьсимликлерди ашайдылар. Эгер туье ятса, оны тургызув бек кыйынлы болады, бу айван тек оьз эркинлиги мен турады. Сырт Африкада туьеди киели айван деп санайдылар.
Аьзирлеген Г.Нурлубаева.