2019 йыл — Россияда театр йылы______________
Янъыларда уьш куьн узагында Ногай районынынъ орталык маданият уьйининъ сахнасында «Шора баьтир» эпикалык шыгарма бойынша театраллык коьрсетуьв озды.
Баьримизге де белгили болганлай, эпоста ярлылар ман байлардынъ карсылыгы коьрсетиледи. Мунда бас келпет – Шора, ол – ярлы аьелдинъ кеш болган тунъгыш баласы. Эпоста уьйкен орынды гиперболизация алады, баьри зат та арттырылып суьвретленеди: аьдемнинъ бойы, куьш-куваты, йигитлердинъ минген атлары, куьреслери… Шорадынъ Карагери ше – «Эриккенде дабыр бузаган, шапканда майтак озаган…».
Коьз бен «Шора баьтирди» сахнада коьруьв, элбетте, уьйкен баскалык береди.
Бу Ногай патшалык театры ман коьрсетилген биринши эпикалык жанр бойынша салынган шыгарма болады. Баска пьесаларга коьре мундай шыгармады сахнага салув тынышлардан болмагандыр. Бас деп бизим театрдынъ труппасынынъ оьлшеми, финанс яклардан етиспевликлер болганына шекленмеймен, тек кайдай кыйынлыкларга йолыккан болса да, баьриси де шымылдык артында. Буьгуьн коьз алдымызда, каравшыдынъ белги беруьвине «Шора баьтир» сахнада.
Шора баьтирдинъ балалыгыннан басланады буьгуьнги коьринис, онынъ яшав аьли, касиети, аьдемшилиги… баьриси де коьз алдымызда. Шора баьтирдинъ ролин усташа Мурат Аджимуллаев ойнайды, онынъ янында йолдаслары – Баубек – Арслан Межитов, Карадау – Темирхан Култаев. Шорадынъ атасы На- риктинъ ролин Бегали Аджиниязов, анасы Менъли-Сылувды – Гульназ Теркеева, Алтын – Мадина Биболатова, онынъ аданасы – Алимхан Джалалов, Шорадынъ карындасы Лялю – Райганат Суюндикова, Актажыдынъ Али-бийи – Фазиль Оразбаев, онынъ анасы – Оразбийке Кокоева, кулы Янбай – Тимур Аджиев, авылдаслары Бурлиант Нургишиева, Салимет Ханмурзаева, Гульмира Аджатаева эм баскалар оьз ойнавлары ман каравшылардынъ коьнъиллерине еттилер.
Эпос бойынша Шорадынъ яшав аьли, турмысы коьрсетилмейди, а бу куьн болса, Р.Керейтовтынъ язувында пьесада биз онынъ юрисин де, турысын да коьрдик.
Атасы ман анасынынъ увылына суьйими, оны ман бирге кыйналувы эм кайгырувы аьдемнинъ сезимлерин козгамай болмады. Коьз алдымнан заьлим заманга дейим Шорадынъ аьруьви Алтыннынъ ролин ойнаган Мадина таймай турды. Ол савлай кевдеси мен, юрек сезимлери мен сол рольге кирип ойнаганы коьринмей болмады. Онынъ окыган монологлары терен сезимлер мен окылдылар, коьзлериннен аккан коьзяслары ша аьр бир каравшыды сол Шорадынъ яшаган оьмирине аькетти. Меним ойымша, Мадина Биболатова мен шайыт болган спектакльлердинъ аьр бирисинде яны ман кирип ойнайды.
Шорадынъ анасы Менъли-Сылувдынъ ролин ойнаган Гульназдынъ аьр бир спектакльде ойнавы куваныш эм куьез. Ол буьгуьнлерде сулыплы артистлердинъ санында.
Спектакльдинъ кайсы сценасында да ногай халкын тил бирликке, тыпаклыкка шакырув бар эди. Спектакль биткеннен сонъ, соьйлеген авыл ясуьйкени Йолмамбет Агаспаров уьйкен суьйиниши мен, бу куьн «Шора баьтирди» сахнада коьргенине шуькир этип, аьр артистке, Ногай патшалык театрынынъ режиссеры Байсолтан Джумакаевке разылыгын билдирди. Боьтен де коьзди сахнадынъ безекленуьви каратады. Бириншилей, ерли маданият уьйининъ бар сахнасы эки кереге оьсуьви, экиншилей, термелер, бурынгы уьй алатлары. Аьр бир ойнаган артисттинъ кийимлери бир-бириннен ярасык эди. Дурысын айтканда, бу спектакльдинъ болувына Ногай патшалык театрынынъ аьр бир куллыкшысы уьйкен косымын этип, куьшин салган.
Спектакльдинъ коьплик сценаларында Ногай патшалык «Айланай» фольклор-этнографиялык ансамбли де уьйкен косымын эткен. Ярасык ногай кийимлерин кийген кызлар ман кеделер де заьлим актларда ойнадылар. Солай болганда, бу спектакль ногай миллетимиздинъ оьктемсигендей патшалык статуслары болган эки ис коллективлердинъ куьш салувы ман болган.
Бу куьнлерде халкымыз оьзининъ байыр шыгармасын сахнада коьрип, коьнъили коькке етип туры.
Биринши куьн сол спектакльди караганлар санында Нарбийке Муталлапова, Авасхан Кульниязова оьз ойлары ман боьлисип кеттилер. Олардынъ суьйинишлери, сейирсинуьвлери коькиреклерине сыймай хабарладылар. Б.Джумакаевке, театр артистлерине муьсиревли савболсынын айттылар. «Шора баьтир» – кайдай бай тилли шыгарма, бир неше оьмирлер артта язылып, авыздан-авызга коьшип келген болса да, оьзининъ бас маьнесин йоймаган. Аьлиги заманларда да яшав бойынша сол замандагы мырзалардынъ касиетлерине усаслы аьдемлер де табыладылар, тек Шорадынъ касиетлери берилген аьдемлер коьринмейди…
Спектакльдинъ ызгы коьриниси мага бек ярады. Буьгуьнги бизим яшав. Элбетте, кайда бизим халкымызга сол йыллардагы аьдиллик уьшин куьрескен йигитлерди коьруьв, аьр бириси оьз пайдасы уьшин куллык та этеди, куьшин де салады.
«Элде, тилде, динде бирлик» деген Эдиге мырзамыздынъ шакырувынынъ буьгуьнлерде куьши бар ма экен деген соравга каламан. «Шора баьтир» сахнада бизим халкымызга уьйкен етимис эм оьктемлик, тилимизди саклавдынъ да бир кеби. Буьгуьнлерде уьйкен суьйиниш тувдырады. «Шора баьтир» спектаклин бек коьп яс аьдемлер караганы.
Сизинъ буьгуьн кыйынынъыз акланды!
Г.Сагиндикова.
Суьвретлерде: «Шора баьтир» спектакльден коьринислер.
