Заман каты агыннынъ агымындай болып, саьатти-саьат авыстырып, куьннинъ ызыннан куьн келип, оьмирлер озып турадылар. Несилден-несилге аьдетлер де коьшип, янъылары да шыгып келедилер. Сол аьдетлердинъ коьбиси бизим ногай халкымызга туьп тамыры ман келиспейтаганлары да боладылар. Сол затка доьнуьв деп айтылмай ма?
Бир инсанга да ясыртын тувыл, соьзим авыр да кетпесин, бизим халкымыз кимди коьрсе, соныкы болмага амырак. Бу ерде бир аьруьв танысымнынъ айткан соьзи эсиме туьсип кетти. Сизи мен де сол эситкеним мен боьлисейим. Бир ис коллективте кырктан артык куллыкшылар аьрекетин белсенли бардырадылар. Сол коллективте коьбиси ногай миллетли, арасында бирем-сирем баска миллетли хатынлар бар болган экен. Меним танысымнынъ айтувы ман, ол баьри куллыкшылар йыйылып олтырган ерге кирип келип йиберсе, йырма ногай хатынларды бир кумык миллетли хатын оьзине доьндирип, ярмалатып кумыкша соьйлетип туры. Сондай затты коьргенде, кайтип патриотизм акында айтайык. Буьгуьнлерде балаларымыз ногайша ана тилинде соьйлемейдилер деп ая-куье боламыз, сондай йогары билимлери бар аьдемлер куьн каяктан шыкса, сол якка карап бурылатаган болса, кайдай тербия, миллет байлыклар акында айтпага боламыз.
Меним аьли коьтереек болатаган соьзим ше тил акында тувыл эди, тек янынъды кыйнайтаган маьселелер оьзлери телбегеди тартып алып кетеди… Аьлиги коьтереек болатаган соьзим де бизим халкымызга келисетаган бир маьселе акында. Белки тилимизге ушкары каравымызга да себеплик этетаган болса да ярайды…
Меним айтаяк болатаганым Камбий Романовтынъ (яткан ери еннетли болсын) йырлайтаган йырында айтылганлай, кайдай билимли аьдемлеримиз юртларын таслап, Россиядынъ туьрли ерлерине кетуьви акында, юртларды болса, аналар турылар багып.
Алдынгы 30-40 йыллар артка кайтып, аьр бир азбарга кайтайык. Азбар толы балалардынъ куьлкисине, ойынына, орамларда аьр бир уьйдинъ алдында бес-алты аьдем сыйып олтыргандай олтыргышлар ер казылып курылып койыпты эди. Авылдас-авылдас пан кыл оьтпес эди, онынъ казанында не кайнаганын да билетаган эдилер. Аьли болса, авылдасынъ шет элге ушып кеткенин, тек Интернет байланысы аркалы билесинъ, айлак каьмбил аьдем болып, социаллык сайтларга бир билдируьв де этпейтаган болса, барып кайтып келгеннен сонъ эситсенъ эситесинъ, эситпесенъ сол да йок.
Элбетте, алдынгыга коьре яшав аьллер де ийги якка карап туьрленгендей, аьдемлер кора толы сыйырларын да савып, сапырып суьтин ишпейдилер, туьтетип тезек уьйип, оьтпек те писирмейдилер, багырга салып кирлер де кайнатпайдылар. Анайлар да бир- бириси мен арада бир коьрисе калсалар, Интернет акында хабарласадылар, яшав баалыклары да туьрленип барадылар. Аьдем ден савлыгына зарарлы, тек коьзге оьзлерининъ ярасыклыгы ман илинетаган асларды да ашап, ас казанларымызга да зор келтирип, куьнле-куьнлик яшавды озгарып турамыз.
Бу кайдай яшав, баласынынъ баласы атасы ман тетесининъ яслыгы, балалыгы акында хабарларын, эртегилерин тынъламаса?! Йылда бир кере коьрисуьв деген несиллер байланысына оьз пайдасын бермейдилер. Аьли оьзимнинъ ис йолдасларым арасында тилди саклав акында соьзди коьтеремиз. Биревлери сол сырт якларга кетип тувыл ма, балаларымыз тилди мутып барадылар деген ойларын айтадылар, сырт якларда болып келген йолдасым оларга карсы ойын билдиреди.
– Мен бир йыл узагында Сургут каласында болып, неше таныс ногай аьеллерде конакта болдым, сол аьеллерде оьсип келетаган балалар да бар, эш биревин орысша соьйлегенин коьрмедим, уьйлеринде атасы да, анасы да балалары ман тап-таза ногайша соьйлейдилер, – дейди ол. Аьши бизим район ишинде турып, оьсеятырган балаларга орысша соьйлемеге ким себеплик этеди экен?
Тилимизди йоямыз, ата-анамыз бан байланысымыз да уьзилип барады. Телефон ман байланысты тутып турганнан пайда йок, коьз бе-коьз коьрисуьвдинъ баалыгы да, маьнеси де баска. Сол баягы Камбий Романовтынъ йырында айтылганлай, «Кашан кайтар ногайым?».
Г.Сагиндикова.
