Уллы Аталык согысынынъ ызгы атылувлары болганлы коьплеген йыллар оьттилер. Сол каты куьресуьвлерде, урысларда бизим эр йигитлер, олардынъ янларында наьзик кыскаяклылар да эрликти эм баьтирликти, йигерликти эм каты касиетти коьрсеткенлер.
Уллы Аталык согысы тарихте айырым орынды алады. Биз сол согыстан не шаклы узак кетсек те, аьдемлердинъ эслери тагы эм тагы согыс темасына кайтып келип турады. Уллы Аталык согысынынъ анъсыздан басланувы элдинъ эсин састырды, сога колын силтип калган бир аьдем де калмады. Яс та, карт та элди коршаламага шыкты, амаллар айлак коьп болмаса да, яланъ кол ман явга карсы шыкканлар болганлар. Оьз янларын курманлык этеегин билселер де, бир такыйкага болса да, явдынъ алдын бувганлар. Ызгы заманларда Уллы Аталык согысында катнасканлар сырасы айлак сийрек болды, бизим еримизде биреви де тири калмады. Эндиги йылдан-йылга олардынъ суьвретлери мен оьктемли юргенлердинъ сыралары кенъейди.
Баслапкы йылларда, балалары, уныклары, немерелери Уллы Аталык согысынынъ катнасувшысы болган, атайларынынъ суьвретлерин алып, Оьлимсиз полктынъ сырасына турганларды коьргенде, коьзлериме коьзяс толып, юрегим, табиат бойынша ерлестирилген еринде, шоршыйтаган эди. Неге, меним бир атайым да согыста болмаган ма экен, бир ерде де, бир ясуьйкенимиз де айтпайды? – деген сорав мени бек кыйнайтаган эди.
Уьйдеги бар бир аьел альбомын коьп кере актарганман, сонда атайымнынъ бир сынъар суьврети бар, суьвретти де бир неше кере авдарып та, тоьнътерип те караганман, суьвретке карап, ол мага бир соьйлеектей этип, соравды да бергенмен. Атайым, сен элинъди коршалавга шыкпаган ма экенсинъ?! Онынъ бу суьвретте бир коьзи ябык, эгер согыста болган болсанъ, белки сонда коьзинъе яралангандырсынъ?! Бу соравлар да мени коьп йыллар навасызландырдылар.
Оьткен йыл, элимизге кыйынлы йыл болган болса да, Ногай район орталыгында, коьп аьдемлердинъ куьш салувлары ман, Уллы Аталык согысына кеткен Ногай район яшавшыларынынъ баьрисининъ аты да язылган, Эстелик тактасы салынды. Сол тактада оьзимнинъ атайларымнынъ атларын коьргенде, оьктемлигим коькке етти, куванышым юрегиме сыймады.
Сагиндиков Эдильбай, Сагиндиков Эдиге деген атларды коьргенлей ок, суьвретке согып, ювыкларым ман боьлиспеге асыктым. Менде энди кайдай уьйкен мырсат, мен атайларымнынъ суьвретлерин алып, басымды йогары коьтерип, Оьлимсиз полк сырасына тураман. Энди олардынъ акында билдируьвлерди излемеге мага уьйкен борыш. Аьли уьшин коьп зат белгили тувыл.
Орта-Тоьбе авылында, Нукай ман Куьнтиймес Сагиндиковлардынъ аьелинде эки кеде Эдильбай ман Эдиге тувып-оьскен эди. Олар экеви де элге яв шапканда, эр борышларын толтырувга шыкканлар. Кизляр военкоматы ман шакыртылганлар. Бу белгилерди мен «Солдаты Отечества» деген коьп топламалы китаптинъ 6-ншы китабининъ 207-нши бетиннен аламан. Эдильбай Нукай увылы, абамыз Софья Темировадынъ (кыз тукымы Сагиндикова), ол Эдигединъ тунъгышы хабарлавына коьре, Уллы Аталык согысыннан аякларынынъ бармакларын йойытып кайткан. Абайым да коьп зат билмейди, айлак кишкей болган, тек эсинде калганы сол. Эдильбай атайдынъ коьзине не болганы аьли де белгисиз болып калады.
Эдиге (паспорты бойынша аты Нурманбет, тек китапте эл арасында айтылатаган аты ман язылган) Нукай увылы аьскер сырасына 1940- ншы йыл шакыртылган, уьйине 1946-ншы йылда кайткан. Софья-абайымыздынъ айтувына коьре, ол Курская Дугада 1943-нши йылда болган урысларда катнаскан, сонда немец-фашистлерининъ колларына туьсип, шахтада ислейди. Нешинши йыл экени белгисиз (дурысын билмеймиз) Кызыл аьскершилер келип, есирге туьскенлерди босатадылар. Есирден кайсы йыл босатылган, 1946-ншы йылга дейим кайда болган, сол да белгисиз. Эдиге атайымды оьзим де коьргенмен, касиетине коьре айлак юмсак аьдем эди, соьзи де бир сабыр болып, эсимде калган. А балага не керек, акырмайтаганы баьриннен де яхшы. Эдиге атай ман бизим яшайтаган уьйимиз бир азбардай эди. Ортады боьлетаган алдынгы сетка, бар капы ябылып та эсимде йок, мен балалар бавыннан келгенлей ок, азбар ортасындагы теректинъ астындагы кишкей тоьрде атайым ятып туратаган эди, сол йыллар онынъ ызгы йыллары болган экен, аьли анамнынъ хабарлавыннан билемен, каты авырыган экен, ол мага тез-тез «компот» деген узын болган тас каьмпет беретаган эди. Бу куьнлерге дейим де сол каьмпеттинъ кагыты коьз алдымда турады, коьгемлер ясавлы эди (белки, меннен баскалардынъ да эсинде болар сол каьмпет), баскалай, атай оьзининъ кишкей кызына, ол Махачкалада окыйтаган эди, мага коьйлек аькелдиргени де коьз алдымда, оьзи сол коьйлекти кийдирип, калай бир куьезленген эди, коьйлектинъ увак кызыл шешекейлери мен, тувра алдында кисеси бар эди.
Сол йылларга кайтсам, ай -хай да, согыс акында сорар эдим, оьзимнинъ эскеруьвлеримнен баскалай, онынъ согыс акындагы хабарын язар эдим.
Тек, оькинишке, аьдемге оьмир эки берилмейди. Оьзек те, билсек экен согыс, сонда катнаскан ювыкларымыз акында.
Согыстан сонъгы йылларда Эдиге атайым алдышы туваршы да болды, коькирегинде орденлери мен медальлери де яркырады, эли арасында уьйкен сый-абырайы да бар эди. Яшавында Танъаруьв-тетемиз бен 9 аьвлетти де асырадылар, аьр бирисин яшав йолына да салдылар.
Меним атайларымнынъ атлары оьмирлерге тарихке кирип, Эстелик тактасында уныкларга оьктемлик болып тураяклар.
Бирев де мутылмаган, бир зат та мутылмаган!
Г.Сагиндикова,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретлерде: Эдильбай Сагиндиков увылы Арифулла эм Эдигединъ кызы Равзат пан; Эдиге Сагиндиков.
