Уьйсалган авыл Ногай районынынъ сыртында орынласкан. Бир заманда бу шоьлимиздинъ уьйкен деген авылларынынъ бириси эди. Мунда базарга баска авыллардан, узактан савлай ногайлар келетаган болганлар. Авыл 1860-ншы йыл туьзилген, сол заман авылда 750 аьдем яшаган, язып эм окып болатаганлар йокка эсап болган.
Мунда 1900-ншы йыл базар ашылган, уьш боьлик ислеген – ун, балык эм эт. 1920-ншы йыл авылда биринши сельсовет ашылган, онынъ председатели этилинип Кудайнет Ярыков сайланган. 1931-нши йыл биринши баслангыш мектеб ислеп баслайды, биринши окытувшылар – Терекбай Картакаев эм Куруптурсын Даиров. Солай ок биринши пионер эм комсомол организациялар ашыладылар, авылда биринши болып комсомолга Куруптурсын Магомедов туьседи. 1934-нши йыл биринши «Хлебороб» колхозы туьзиледи, председатели Аманияз Кокшеев болган, правление агзалары – Янмурза Бекмуратов, Саид Кадавов, Шора Темиров. Сол йыл авылда кербиш заводы да аьрекетлеп баслайды, директоры Эсперген Шамбилов болган.
1933-нши йыл авылда «Янъы йол» деп аталып, артель ашылган, оны Казый Акболатов етекшилеген. Орамлардынъ атлары – Кошеген, Шепкен-Тыккан, Шыбын Талаган, Саьли, Тотай, Аьжи-молла, Кошербай, Куьсеген, Казый, Ортак – авылдынъ уьйкен болганын шайытлайдылар. Аьр бир орамнынъ оьз тарихи бар. Авылдынъ тарихи – куйылар эм тоьбелер. Аллаяр куйы, Кулуй, Базар, Тотай, Юманбийке, Курув, Кара, Бригад куйылары акында таварыхлар айтылып турады. Олардынъ энъ де уьйкени – Аллаяр, теренлиги – 15-18 метр. Авылдынъ баьтирлери де болган, олар авылда уьйкен майданда куьрескенлер. Белгили палванлар Кара Солтан, Баьтир-хан, Эсен, Байнай, Сувык, Асан, Койлакай калмыклар, осетинлер, кабартылар, шешенлер эм оьз-оьзлери мен куьрескенлер.
Согыс йыллары да авылга кыйынлы болды. Оьз аьеллерин калдырып, кеттилер давга эр кисилер. Кайтпай калган аьскершилерге мектеб азбарында эстелик салынган. Кайтып келип, авылды кайтадан тургызганларды авылшылар эслеринде саклайдылар. Олар – Абдулкадыр Медетов, Мамай Темиров, Арсланбий Биймурзаев, Зарманбет Бегалиев, Навруз Душанов, Кабдугали Магзумов, Куруптурсын Магомедов, Асан Аджиков эм баскалар.
1951-нши йыл авылга биринши комбайн келген. 1961-нши йыл Уьйсалган авылы Карл Маркс атындагы овцесовхоздынъ биринши боьлиги, 1982-нши йыл – «Ортатюбинский» совхоздынъ экинши боьлиги эм 1991-нши йыл – совхоз «Уйсалганский» болган. Аьлиги заманда авылда СПК «Уйсалганский» аьрекетлейди (етекшиси Р.Бекмуратов).
Авылда тогызйыллык мектеб аьрекетлейди. Окытувшылык тармагын авылда Н.Душанов, Амин эм Фатима Ярлыкаповлар, К.Менглибаев, В.Джумакаев, П.Баспаев, М.Кокенеев, Э.Магомедов, Динислам эм Емисхан Сагиндиковлар, Юрий эм Майя Аджиковлар, Н.Бегалиева, Т.Биймурзаева коьтергенлер. Авылда китапханады Сакинат Кокенеева етекшилеген, коьплеген йыллар балалар бавы ислеген, онда Сакинат Ахметова, Йибек Джумакаева ислегенлер, балалар бавын туьрли йылларда Айганым Телемишева, Нурлыхан Бегалиева етекшилегенлер. Авылда фельдшер пунктын Танъбике Коккозова басшылаган. Олардынъ коьбиси, оькинишке, арамыздан кеткен, ама биз оларды эсимизде саклаймыз.
Буьгуьнлерде янъы несил авылдынъ тандырын соьндирмейди, авылда яшайды. Мектеб аьрекетлейди (директоры З.Кожаева), маданият уьйи (К.Кожаева), авыл китапхана (А.Менглибаева) ислейдилер.
Авылдынъ бай тарихи авылшылардынъ эсинде аьр дайым.
Г.Бекмуратова
