Аьдем оьз оьмири бойынша бир неше кезекти оьтетаганы баьримизге де белгили. Сол кезеклерге багысланган уллы язувшылардынъ асарлары да бар. Айтпага, Лев Николаевич Толстой, оьз яшавын негизине салып язган, «Балалык. Оьспирлик. Яслык» шыгармасы.
Аьдем оьмирининъ аьр бир шагы кызыклы эм кызувлы, боьтен де бу айтылган соьзлер балалыктан яслыкка шыккан яшав кезеги болады. Бу шакта аьдем оьзин бала да этип сезбейди, кепленген аьдемге, ол уьйкен де болып коьринмейди. Ушынын айтсак, аьдем сол шакта бойлы да, шарклы да болмага болады, тек онынъ аьли де акылы толыспаган, акыл етпейди, сулыбы аз, неге десе ол яшав ягыннан беркигени йок. Сондай яшав сулыбы йок, ясы да автокоьлик айдамага болады дегенге етпеген оьспирлерди биз автокоьлик айдап коьремиз. Сол зат карамага да аьруьв тувыл, сейирге де калдырады. Бир айлак терениннен ойланмайтаган ата-аналар: «Уьйренсинлер, олар да оьсип бараятырлар», – деп айтпага боладылар. Бу ерде ата-аналар айлак янъылысадылар, танълагысы куьнди ойламайдылар. Оьзек те, Алла сакласа, бир зат та болмай, яслай автокоьликке олтырган балалар келеекте айтылган сулыплы шоферлар болаяк болса да ярайды, ама йол-юрис йорыклар бузылып, аьдем оьмири кыскартылса, себеби автокоьликти айдавшы – ясы етпеген оьспир болса, соннан оькинишли зат бар ма экен? Ушынын айтсам, соьйлеек соьзим тувра йол-юрис йорыклар бузылув акында ша тувыл эди. Тек басын айтпасак, ызы ерине келмейди, соьз де йолына туьспейди.
Йол-юрис йорыклардынъ акында, соларды бузатаган яслар акында бизим газета бетлеринде Ногай районы бойынша Россия МВД боьлигининъ куллыкшылары оьзлерининъ этетаган профилактикалык ислери акында, йол-юрис йорыклар бузылувы уьстинде, айырым болжалды келтирип, оьмирлери кыскартылган, зыян келтирилген аьдемлер санын билдирип турадылар. Басына келген ше биледи, тек басына келмеген аьдемге, айтылган соьз, тек хабар болып калады.
Мени кыйнайтаганы балалар, уьйкен класслардынъ окувшылары мектебке, атасынынъ автокоьлигин алып, оьзининъ байыр коьлигиндей этип келетаганы. Биревге де ясыртын тувыл, буьгуьнлерде аьр бир азбарда «иномарка» болмаса да, аталык автокоьлик, кайтип айтсак та, табылады. Мен оьзим де ана болганнан сонъ, балалардынъ келеектегиси мени кыйнамай болмайды. Эгер биз балаларымызга 9-11-нши класслардынъ окувшыларына уьйдеги автокоьлигимизди мектебке айдап бармага беретаган болсак, йогары окув ошагына самолет пан, уьйленеекте тойына космос кемеси мен йиберермизтагы.
Оьз коьзим мен бир эки-уьш йыл артта да окувшыдынъ баасы миллионнан артык болган коьлик пен келгенин коьрген эдим, маьне берип карадым, (бизим халкымызда коьп аьдемлер бир-бириси мен таныс, биреви аданас, баскасы кыймас, айлак болмаганда, кудадынъ кудасы болады.), сол баладынъ атасын да, анасын да таныйтаган болып шыктым. Оьзек те, сол аьел колайлы яшайтаган аьеллердинъ бириси болады, олардынъ мырсатлары уьйкен болса да, соны соьйтип коьрсетпеге керек пе экен?
Бу ерде аьши сол терисликти 2-3 йыллар артта коьрген экенсинъ, неге сол заман язбадынъ деп айтпага да болар. Дурыс, терисликти коьрсетпеге керек, ама айтканынъды яв коьретаганлар да коьп боладылар, ий, куьнлеп айтады дейтаган неше коьргенсиз де йолыгады.
Буьгуьнлерде мектебке автокоьлик пен келетаган окувшылар саны коьбееди.
Оьзимизде де бар уьйкен классларда окыйтаган балаларымыз да, ювыкларымыз да. Олардынъ бир-бириси мен хабарлавына да шайыт боламан, араларында оьзлери автокоьлик айдап мектебке келетаган йолдаслардынъ атларын да эситемен.
Эки эр бала бир-бириси мен хабарлайдылар, олардынъ буьгуьнги хабары атасыннан автокоьликти алып, мектебке оьзи айдап барув акында эди, аьр бириси автокоьликке олтырув акында мырады бары уьстинде соьйлейди. Олар танапыс мезгилинде сол коьликке олтырып, мектебтинъ азбарында туьрли модага келисли анъ тынълар экенлер. Мине олардынъ буьгуьнги мырадлары.
Сол мырадларга йолды ким ашады дейсиз бе? Балаларынынъ келеектегисин ойламайтаган ата-аналар. Бир ягыннан алып карайык, автокоьликти баласына ким береди? Сол баягы дережели ис орынларда ислейтаган йолдаслар, балалары ысланса да, бир тел согув ман маьселеди шешееклер. Олардынъ балаларына демби де, соьз де йок.
Аьши ыхтыяр йорыкларын тутатаган органлардынъ куллыкшылары кайда карайды? Эртенги шакта олар да йолда боладылар. Яде болса, тек «йыгылган терекке эшки минип турады» деген айтувдагындай болып турмага керек пе экен?
Биревдинъ баласын тербиялайым деген мырадым да йок, неге десе оьзим балаларымды аьдем этип яшавга шыгарганым йок, сога коьре, мактангандай аьлим де йок, тек сак болсак, оьз балаларымыздынъ оьмирин де саклармыз, баскадынъ яшав оьмирине де шапкынлык этпессик.
Г.Сагиндикова.
