Курал айынынъ 23-нши куьнинде Ногай районында шатлыклы аьлде I Савлайроссиялык ногай атлылар юриси тамамланды. Бу шара Ногай Ордасы туьзилгенли эм «Эдиге» халк баьтир эпосынынъ 630 йыллыгына багысланган эди.

Сондай атлылар марафоны Ораза-байрам кутылган сонъ басланып, сав бир юма узагында юритилди. Сырт-Куьнбатар Кавказдан Сырт-Куьнтувар Кавказга каратылган ногай атлылар юрисин Карашай-Шеркеш Республикасынынъ атлылары басладылар.

Бу кенъ оьлшемли атлылар юрисин ямагат баславы негизинде Терекли-Мектеб авыл яшавшысы, алдынгы йылларда «Инсан» Савап- лык фондын етекшилеген Абдулла Атангулов, районнынъ дин аьрекетшилери Кобандагы ногай кардашларымыз бан бирге уйгынладылар. Атлылар ногайлар бирге яшайтаган, йогарыда белгиленген, регионлардан шыгып, курал айынынъ 21-нши куьнинде Терекли-Мектеб авылында йолыгыстылар. Айтпага, Карашай-Шеркеш Респуб- ликасынынъ ногай авылларыннан атланган атлылар тап 500-ге ювык шакырым йолды оьтип, Ставрополь крайынынъ эм Дагестаннынъ Ногай районынынъ Карагас, Бораншы, Батыр-Мурза авыллары ман юрип келдилер. Астрахань областиннен, Кизляр районыннан эм Шешен Республикасынынъ Шелков районыннан йол алган атлылар Терекли-Мектебке баска, куьнтувар ягыннан еттилер. Атлылар юрип келген ногай авылларында оларды ерли яшавшылар коьтеринъки коьнъилде аьдетли ногай шайы, миллет аслары, таьтли сув эм оьзге азык-туьлик пен йолыкканлар. Исси эм елли куьнлерге де карамастан, атлылар юрисининъ баьри катнасувшылары да эртеректе белгиленген ер – Терекли-Мектеб авылына аман-эсен еткенлер.

Район орталыгы ман Батыр-Мурза авыллары аралыгындагы орман йолак- лары арасында, атлылар уьшин айырым термелер курылды. Сол ерде бу енъил болмаган атлылар марафонынынъ катнасувшыларын алгыславга багысланган шатлыклы шара болып озды.

Байрамды кутлав соьзи мен Ногай район администрациясынынъ аькимбасы Мухтарбий Аджеков ашты. Оьзининъ атлылар юрисининъ ортакшыларына, район яшавшыларына эм конакларга каратылган соьзинде ол ызгы йылларда ногай халкынынъ ваькиллери билимлендируьв, маданият, авыл хозяйство, спорт эм баска тармакларда заьлимдей уьстинликлерге етисетаганларын айтып белгиледи.

Онынъ айтувы ман, болып оьткен атлылар юриси тагы да бир кере элимиздинъ туьрли регионларында бирге яшайтаган ногай этносынынъ ваькиллери оьзлери ара тил бирликке, ана тилин, динин, миллет аьдетлерин саклавга, кардашлык катнасувларды тутувга ымтылувын шайытлап коьрсетти.

Байрамга йыйылган ямагатты Дагестаннынъ Ногай районынынъ имамлар советининъ председатели Алиасхаб Танаев, РФ эм ДР ат казанган маданият куллыкшысы, белгили ногай композитор Яхья Кудайбердиев, ДР Ерли аз санлы халклар ассоциациясынынъ президенти Изидин Бигишиев, КЧР халк депутаты Арслан Есенакаев, Астрахань областининъ атлыларынынъ ваькили Ильгам Шамсудинов, Шешен Республикасыннан депутат Амирхан Нурбулганов, ерли фермер Залимхан Ваисов, I Савлайроссиялык ногай атлылар юрисин уйгынлавшылардынъ бириси Абдулла Атангулов кутладылар.

– Буьгуьн бизде биринши бек уьйкен коьнъилли оьзгерис. Биринши маьнели оьзгерис аьр заман да бизим халкымыздынъ тарихине кирип калады. Бу шарадынъ бас ниети – ногайларда бурынгы атлар оьстируьв исин, соны ман байланыслы баска халк усталыкларын кайтадан яшавга киргистуьв. Бизим халкымыз бурынгы заманлардан алып айтылган ногай тукымлы шоьл атларын оьстируьви мен тарихте кенъ белгили. Биринши орыс атлылар аьскери ногай атларын мингенлер. Сол заманлардан бизим атайларымызда «Атсыз ногай – канатсыз» деген бир аьруьв такпак сакланган, неге десе ат пан ногайдынъ аьр бир куьни, аьр яхшылыгы, аьр бир иси байланыскан. Буьгуьнлерде биз анавда яде мунавда бек ийги автомашина бар деп мактанамыз. Мен эндигиси биз келеекте кимде кайдай ийги ат бар экен деп мактанган куьнди баьримизге де йорайман, – деген ойын билдирди Изидин Бигишиев.

Ол атлылар юрисининъ баьри катнасувшыларын атлары эм тукымлары ман атады. Олардынъ арасында КЧР-дан Виталий Утагонов, Мурат Кумратов, Султан Бирабасов, Кизляр районыннан Усен Рамазанов, Рамберди Менглиалиев эм атлылар юрисининъ энъ де ясуьйкени – Камалдин Донбузов, Ставрополь крайыннан Алим Салыков, Ислам Салманов, Темирхан Ярыков эм сондай коьп баска йигитлер.

КЧР халк депутаты, атлылар юрисининъ ортакшысы Арслан Есенакаев шатлыклы аьлде атлылар юрисин уйгынлавшылардынъ бириси Абдулла Атангуловка аттынъ ювенин эм ногай сыбырткыды тапшырды.

Байрам концертинде патшалык ногай халк саз алатлар оркестри, белгили йырлавшылар Зульфия Аджигеримова, Бегали Куруптурсунов, Кабират Кудайбердиева эм баскалар катнастылар. Майданда ок атув, табан тирес эм сондай баска миллет спорт ойынлары оьткерилди. Терекли-Мектеб авылынынъ ювыгында аьдетли ат шабыс болып озды.
Байрам катнасувшылары уьшин тамакланув уйгынланды.

I Савлайроссиялык ногай атлылар юрисининъ байрам кезеги кеште сонынъ катнасувшылары уьшин уйгынланган миллет маданият аьрекетшилерининъ концерти мен тамамланды.

М.Юнусов.