Ногай районынынъ алдынгы етекшиси, аьлиги заманда Дагестан Респуб- ликасынынъ Авыл хозяйство эм тамак-азык министри Мухтарбий Аджеков пан ол аьли де «Бозторгай» эгинши-фермер хозяйствосынынъ басшысы заманында районда эм республикада бириншилерден болып мал союв эм эт асыллавшы цехин курып баслаганда коьрисуьвим эсимде ийги сакланган. 2014-нши йылдынъ яз куьнлерининъ бириси эди. Биз редакция автокоьлиги мен Терекли-Мектеб авылдынъ кубыласында онынъ курылыс объекти орынласкан ерде болдык. Мунда ислеп турган курувшылар сол куьн аьлиги мал союв цехининъ меканынынъ тамларын калап туры эдилер.
«Мухтарбий бар ма экен? Биз оны ман йолыгыспага келген эдик», – дедим мен курувшыларга. Олардынъ бириси бираз эректе, тереклер арасында ерлескен кишкей вагонга карап кетти. Сол саьат ок соннан Мухтарбий оьзеленип келип, йылы куьлемсиреви мен бизи мен саламласты.
Мен оны ман бир неше такыйка онынъ яшавга шыгарылып турган курылыс проекти акында хабарластым. Сол заман бизим районда да авыл хозяйство продукциясын асыллав, производство иси мен каьр шекпеге, район яшавшыларына янъы ис орынларын ашпага ымтылган йигитлер барлыгын билип, коьнъилиме бир ярык саьвле конды. Элбетте, ол заманда районымыз уьшин ийги хабар эди. Соннан ярым йыл оьтип, сол йылдынъ декабрь айынынъ басында Мухтарбий Аджеков янъы курылып биткен, евростандарт кебинде салган эт комбинатын уьйкен шатлык пан ашты. Сонынъ ашылувына республика орталыгыннан, регионнынъ баска районларыннан коьп конаклар келдилер. Делегация етекшиси, Дагестан Оькиметининъ Председателининъ орынбасары Шарип Шарипов сол куьн булай дегени эсимде калган.
– Буьгуьн сизде ашылып турган предприятие – Дагестаннынъ Сырт регионында энъ уьйкени. Ол сизге Россиядынъ баска субъектлерининъ рынокларына да шыкпага амал береек. Бу ис сизинъ бажарымлы талаплы инвесторынъыз Мухтарбий Аджековтынъ аркасы ман болдырылды. Ол, республика бюджетиннен бир маьнет те алмай, кыска заман ишинде регионда заманга келисли янъы мал союв цехин курып болды. Мен ога Дагестан етекшилери атыннан уьйкен разылык билдиремен. Буьгуьн мунда баска районлардан келген предпринимательлер де коьп. Мен оларга да оьз районларында сондай керекли предприятиелер курмага керек деп шакырув этемен.
Янъы производстволык объектининъ ашылувы район ериндеги 30 аьдемди ис орынлары ман канагатлады.
Аьдемди онынъ йыллары тувыл, эткен ислери ыспайлайдылар. Соннан 2 йыл оьткеннен сонъ, 2017-нши йылдынъ 18-нши августында район депутатлары оьзлерининъ кезекли сессиясында Мухтарбий Кошманбет увылын Ногай район администрациясынынъ аькимбасы этип бир тавыстан сайладылар. Ол зат яс эм талаплы предпринимательге халк ягыннан этилинип турган уьйкен сеним эди. Эм ол сол сенимди акламага шалысты. Сол йыл декабрь айынынъ басында Орта-Тоьбе авылына табиат газынынъ оты еткерилди. Ол зат авыл яшавшылары уьшин куванышлы байрам эди. Соннан ярым йыл да оьтпей, 2018-нши йылдынъ март айынынъ ортасында эндигиси Шумлелик авылын газдынъ ялыны йылытты. Буьгуьнлерде табиат газын районнынъ калып турган 4 авылына еткеруьв соравы да шешиледи. Бу сондай маьнели социаллык маьселеди шешуьвде ол замандагы район аькимбасы Мухтарбий Аджековтынъ уьлиси аз тувыл.
Ногай районы кайсы заманларда да авыл хозяйстволык районы болып саналады, район экономикасынынъ негизи – авыл хозяйство тармагы. Бу тармакта йыллап йыйылган соравлардынъ бириси алдынгысы хозяйстволар аралыгындагы сув татавыллары ман келетаган сувдынъ оьлшемининъ танъкылыгы эди. Мухтарбий Аджековтынъ талабы ман ызгы заманларда бу маьнели сорав да йолына шыгып баслаган демеге керек. Айтпага, Дагестан Республикасынынъ Оькимети, Авыл хозяйство министерствосы бизим район татавылларын йорыкластырув соравын шешуьвди макул коьрген. Соны ман бирге район еринде сув саклавшы уьйкен коьлди курув акында да М.Аджековтынъ ой-ниети йогары власть органлары ман колтыкланган.
Мухтарбий Кошманбет увылы район авыллары аралыгындагы автокоьлик йолларынынъ аьллерине де айырым маьне берип келген. Оьткен йылларда Терекли-Мектеб – Карагас – Ставрополь крайынынъ япсары автойолынынъ 30-га ювык шакырымына янъыдан асфальт-бетон тоьселди. Соьйтип, быйыл язлыкта Кизляр – Терекли-Мектеб аралыгындагы йолдынъ 10 шакырымына да капиталлык ярастырув ислери этилинип, кайтадан асфальт-бетоны авыстырылган. Терекли-Мектеб – Кара-Су авыллары арасындагы йолга да гравий тасы куйылган. Оьткен 3 йыллар ишинде М.Аджековтынъ айтувы ман, район ериндеги автокоьлик йолларынынъ 40 проценти ярастырылган.
2018-нши йылда Мухтарбий Аджековтынъ етекшилиги мен Ногай район орталыгынынъ паркын коьрклендируьв соравды да федераллык «Онъайлы кала аьллери» деп аталган проектке киргистпеге амал табылады. Сонынъ сырагысында сол ок йыл эм соннан эки йылдан сонъ, 2020-ншы йылда, Ф.Капельгородский атындагы район паркында бир неше аллеяларды янъыртпага, янъы олтыралар, электрошыраклар салмага, янъы балалар майданларын курмага уьлгиргенлер. Соны ман бирге янъы парклар, солай ок Нариман, Куьнбатар, Карагас, Червленные Буруны авылларында да курылганлар. Оннан баскалай, Терекли-Мектебте киши футбол ойыны уьшин эм Карагас авылында футбол, волейбол уьшин янъы майданлар кулланувга берилген. Бир неше район авылларына воркаутлар салынган.
Оьткен йыл Куьнбатар авылында 300 орынлы янъы маданият меканы курылып туры. Сондай маданият уьйининъ курылысы район орталыгында да юритилмеге каралады.
Мухтарбий Аджеков район етекшиси болган йылларда хыйлы авыл мектеблерининъ меканларына ярастырув ислери де юритилген. Айтпага, 10 йылдан артык заманга созылган Орта-Тоьбе авыл мектебининъ меканынынъ курылысы 2020-ншы йылдынъ ызында тамамланып, кулланувга берилди. Оннан баскалай, Нариман, А-Х.Джанибеков атындагы Терекли-Мектеб, Ленин эм Эдиге авыл мектеблери тийисли аьлге келтирилген. Кумлы, Батыр-Мурза, Шумлелик эм Кадрия атындагы орта мектеблери уьшин янъы меканлар курув уьшин тийисли документлери аьзирленген. Батыр-Мурза авылында мектебтинъ меканы курылып та басланган. Былтыр коьптен бери ярастырылмаган Уьйсалган авыл мектебининъ меканына да капиталлык ярастырув ислери этилинген.
Мухтарбий Аджеков районга етекшилик эткен йылларда Орта-Тоьбе, Шумлелик, Кара-Су, Ленин эм Калинин авыллары телефон байланысы ман канагатландылар. Биздеги авылларда 3 G вышкалар салынды. Соны ман бирге «Элко» компаниясы баьри авыл ерлерине де Интернет байланысын еткеруьв каьрин шегеди. Байланыс ягыннан эндиги де бир неше авылларда аьллерди ийгилендируьв керегеди эм сол сорав да онынъ айтувы ман ювык арада шешилмеге каралады.
Былтыр районга Дагестан Аькимбасы Сергей Меликов келгенде, Мухтарбий Аджеков, ол заманда район басшысы, Терекли-Мектеб авылынынъ ортасында орынласкан алдынгы КПСС райкомынынъ эм больницадынъ эски меканларын янъыдан ярастырув акында соравды да коьтерди. Былтыр ок бу меканлар республика балансына коьширилген эм келеекте солар кайтадан ярастырылаяклар.
Оьткен йыл район орталыгына ДР Савлык саклав министри Татьяна Беляева келгенде, Ногай районынынъ медицина тармагынынъ исине йогары белгисин берген. Район больницасына бир неше автокоьликлер, туьрли авырувларды тергейтаган бир хыйлы керекли медицина алатлары йиберилген. Айырым кепте район савлык саклав тармагына респуб- лика Оькиметининъ колтыклавы ман янъы баалы компьютер томографы да берилген.
Мухтарбий Кошманбет увылынынъ аьрекети мен онынъ район етекшиси болып оьткен 5 йыллары ишинде аз куллыклар этилинмегени коьз алдында. Быйыл коькек айында Дагестан Аькимбасынынъ указы ман оны ДР Авыл хозяйство министри ис орынына беркитуьв акында карар шыкты. Сол йогары оькимет ис орынына куллык этпеге кетип бараятып, Мухтарбий Кошманбет увылы тувган районы эм онынъ маьнели маьселелери аьр заман да онынъ эсинде тураягына эм ол колыннан келген шаклы районга коьмек этеегине сендирди.
Оьткен куьнлерде Мухтарбий Аджековка тувганлы 50 йыл толды. Ол аьдем яшавынынъ ортасы, онынъ энъ де шешекейли, шагында шанъ шыгаратаган кайратлы эр заманы. Сол себептен Мухтарбий Кошманбет увылы эндиги де тувган районы, респуб- лика уьшин коьп кыйынын салаягына биз шексинмеймиз.
М.Ханов.
