Бу куьнлерде Истамали Умар увылы эм Кошбике Аким кызы Эльязовлар бирге яшаганлы 60 йыллык мерекесин белгилейдилер. Бирге 60 йыл яшав деген зат – суьйинишли эм ийги оьзгерис. Бу йыллар эки аьдемнинъ бирге савлай яшавын оьткергени акында хабарлайды. Олар аьдемлерге эм аьелге айлак та маьнели, неге десе бу аьелде тек балалар тувыл, уныклар да, немерелер де тувдылар, оларды коьрип, аьдуьвлеген – аьр биримизге де уллы куьез.

60 йыллык тойга «бриллиант» той деп айтадылар, бу тас савлай дуныяда кайдай баалы, ярасык деп саналады. Соьйтип, 60 йыл яшаган аьелдинъ де баасы айлак уллы. Ден савлыкты 60 йылга дейим сакламага болады, ама эки аьдемнинъ арасындагы байланысларды саклав сол шаклы йыллар кыйынлы деп ойлайман. Сондай аьелди шынты аьел деп айтпага боламыз. Бу заманга косаклар байлык йыйнамага, балалар оьстирмеге, уныклардынъ тербиялавында катнаспага, яшав сулыбын йыйнамага боладылар. Мага коьре, сондай аьелдинъ энъ де уьйкен баасы – ювык аьдемлердинъ, балалардынъ йылувлыгы эм суьйими. Алпыс йылдан сонъ сынавларды оьткен, суьйим эм бир-бирисине сый ман беркленген аьел шынты бриллиант болып йылтырайды. Оьз яшавы акында сыйлы ясуьйкенимиз Истамали-акай кызыклы хабарлайды.
– Мен 1936-ншы йыл Нариман авылында тувганман. Дав басланганда, мен 5 ясымда болганман. Немецлер келгенде, баьриси де Мамбет авылына коьштилер, биз де сонда кеттик, 1946-ншы йыл кайтып келдик. Сол йыл интернат ашылды, биз окып басладык. Интернатта турдым, сонда оьстим. Баьри де ийги эди, Сталин давдан сонъ етим калган саьбийлерди кырда калдырмады, саклады, ас эркин эди. Терекли-Мектеб авылда балалар уьйи ашылды, меним анам оьлген, атам согыстан кайтпады, мен тетем мен калган эдим.Балалар уьйи ябылган сонъ, биз интернатка кайтып келдик.
1953-нши йыл Кизлярда педучилище ашылды, окытувшымыз Муса Курманали увылы Курманалиев ногай ясларды эм кызларды окымага шакырды. Соьйтип, мен окытувшы болдым, доьрт йыл окыган сонъ, ислеп басладым. 1957-нши йыл Ленинаулда ислеп басладым, сонъ бир йыл Янъы авылда окытувшы болдым, Нариман авылга кайтып келдим, – деп хабарлайды ол.
Нариман авылында Истамали Эльязов яс окытувшы Кошбике Аджикова ман аьел курды. Комсомол тойын да ойнадылар, сол йылларда Нариман авыл колхозында председатель Кумараш Балигишиев эди, тойды Зубаир Зиней увылы Аджибаев оьткерди. Соьйтип Эльязовлардынъ аьелининъ тарихи басланды. Яс окытувшылык аьел Ленинаулга ислемеге кетти, мунда бир йыл ислеген сонъ, Ногай район Билимлендируьв управлениеси оларга борыш этти – Калинин авылында мектеб ашпага. Сол йылларда Калинин авылы ферма эди, аьдемлер аз, балалар Ленинаулга яяв 5 шакырым ерге баратаган эдилер. Соьйтип, авылда аз комплектли мектеб аьрекетлеп баслады.
– Сол йылларда Калинин авылында биз биринши окытувшылар болдык. Балалар завкланып окыдылар янъы ашылган мектебте, буьгуьнлерде олар эсейгендир, коьп куллыклар этетаган эдик Кошбике мен, балалар ман «Зарница» эм баска ойынларда катнасып, баргылы орынлар да казандык. Янъы йылга аьзирленетаган эдик, елкады туьземиз, ак мамыктан кишкей карлар ясаймыз, балалар завкланадылар. Мектебте баьри затты да Кошбике мен бирге оьзимиз этемиз. Сондай исимизди коьрген болартагы, партия райкомы мени Терекли-Мектеб авыл Пионерлер уьйининъ директоры этип шакырды. Бизге уьй де бердилер, соьйтип биз яшав эм ис йолымызды Терекли-Мектеб авылында бардырдык. Сонъында мен Ногай райисполкомында инструктор болып онлаган йыллар иследим. Сол йыллар районда Якуб Кулунчаков, Бальбике Аджибаева, Мурзабий Мамаев, Эсманбет Акмурзаев ислейтаган эдилер. Коьшпели Кызыл байрактынъ иеси де болдык, республикада Сый тактада илинген заманымыз да болды, – деп эскереди ясуьйкенимиз.
Сонъгы йылларда Истамали Эльязов кино тармаклар директоры, Ногай халк театрынынъ режиссеры, артисти, Госстрахтынъ етекшиси болып иследи. Театрда ол коьп спектакльлерде ойнайтаган эди. Махачкала каласында фестивальде катнасып, биринши орынларга да тийисли болганлар. Махачкаладан кайтканда, Сары-Су, Огузер, Крестьяновка авылларына тийип, спектакль коьрсететаган болганлар. Халк йыйналып, ярык болмаса, май шырак пан карайтаган болганлар, соьйтип театр артистлери уьйге танъга келетаган болганлар.
Ясуьйкенлеримиз бирге окыган тенълерин де эскередилер сол санда Кумлы авыл яшавшысы Аминат Муслим кызы Кожаева да бар.
– Аминат яс заманнан алып айлак оьткир, шугыл эди, окытувшы да болып иследи, сонъында авыл Советининъ председатели де болды, сол заманларда да катнасты йоймадык, конакта болып, ырызгысын да таттык. Авылга ол коьп куллык этти – балалар бавын ашты, аьр бир азбарга сув аькелди. Мен ногай халкымыздынъ йигерли кызларынынъ бириси – Мархаба Саллыбаева ман да иследим, ол бек ийги уйгынлавшы эди, районнынъ маданият яшавында белсен катнасатаган эди. Коьп аьдемлер мен иследик, – деп эскереди ясуьйкенимиз ислеген йылларын.
Кошбике Аким кызы Аджикова уьйкен татым аьелде, Каклаш авылда тувган, ол аьелде тунъгыш бала болган. Кошбике-абайдынъ эки аданаслары – Солтанбек эм Солтахан Аджиковлар эл арасында белгили язувшылар деп белгили. Атасы давдан яраланып кайткан, бир колы йок эди, болса да кара куллыктан кажымай, ислейтаган болган, аьлейи мен 9 бала оьстирип, яшав йолына салганлар. Кошбике Аким кызы Кизляр каласындагы педучилищеди битирип, эри мен бирге окытувшылык тармагында иследи. 1960-ншы йыл Истамали Умар увылы эм Кошбике Аким кызы Карашай-Шеркеш окытувшылык институтына туьсип, уьстинликли кутардылар. Мине 60 йылдан бери янъы аьелдинъ сокпагы уьйкен яшав йолына айланды.
Окытувшылык тармагында да, райисполкомда ислегенде де Кошбике Аким кызы оьзин ийги куллыкшы этип коьрсеткен, онлаган йыллар ол Ногай район Хатын-кызлар советин басшылаган. Ол коьп куллык этти бу ис орынында, туьрли ерлерде ислейтаган хатын-кызлардынъ куллыгын белгилеп, оларды коьтергишлев амалларын этетаган эди. Сол куллыктан ясуьйкенимиз тийисли тыншаювга кетти.
Коьп оьзгерислерден, кыйынлыклардан, ийгиликлерден оьтти Эльязовлардынъ аьели. Кошбике-абай куллыкта да юрмеге, балаларды да сакламага, тербияламага уьлгиретаган эди.
– Биз аьелде 4 бала болып оьстик, ата-анамызга бек разы бизди аьдуьвлеп, аявлап оьстиргенлерине, анамыз бизди эр киси аьр дайым алдыда болмага керек деп уьйрететаган эди, кайзаманда да уьйде атамыздынъ айтканы болатаган эди. Буьгуьнлерде биз, кызлар, анамыздынъ айтканын ерге туьсирмей, аьелимизде яшаймыз. Атама, анама аданасым, аьптелерим атыннан уьйкен савбол айтып, ден савлык, узак оьмир йорайман, бизим балаларымыз олардынъ ызын ызлап, наьсипли яшавды яшасынлар, – деп айтады Эльязовлардынъ кызы Зульфира Атангулова.
Ясуьйкенлеримизге биз де баьри ийгиликлерди йораймыз, 11 уныкларына эм йиенлерине, 5 немерелерине куьезленип турганын сагынамыз. Бу кыйынлы заманларда Эльязовлардынъ аьелине берк ден савлыкты йораймыз.
Г.Бекмуратова.
Суьвретте: Истамали эм Кошбике Эльязовлар.