XX оьмирдинъ ызы, XXI оьмирдинъ басы бусырман эллеринде ямагат оьрленуьвдинъ йорыгынынъ энъ маьнелиси – дин. Аьлиги заманларда аьдеттеги диннен де бек куьшли радикаллы суьннет идеологиясы куьшли оьрленип барады. Сонынъ тек бусырман эллеринде тувыл, баска коьбиси ислам динин тутпайтаган эллеринде де политикалык себеплигин этеди. Оьткен эм уьстимиздеги оьмирлердинъ баьлеси – терроризм эм экстремизм куьннен-куьнге кенъ яйылып барады эм ямагатка да бек кавыфлы болады. Оьзи тек регионнынъ, элдинъ тувыл, савлай дуныя политикасына да себеплик этеди.
Дин-политикалык экстремизмди дин-политикалык козгалысы ман бир сырага салмага болады. Сол сырада болган аьдемлер элде аьрекет этетаган власть органларына бойсынмайды, куьннен-куьнге кир идеологияды юритетаганлар, агитация аркалы, санын оьстирип турмага шалысадылар.
Россия элинде дин-политикалык экстремистлик козгалысы 2000-ншы йылдан алып айлак куьшли оьрленип кетти. Айтпага, сол кир идеологиясы баслап Шешен Республикасында оьрленип басланган болса, аьли сонынъ яйылув япсарлары кенъейген. Сол кир затлар ман каьр шегетаганлардынъ тагы бир нышаны – уьйкен калаларда метрода, поездлерде, самолетларда эткен терактлары. Норд-Ост, Беслан баьрининъ де аьли де эслеринде. Нальчик, Назрань, Грозный калаларында ис аьрекетлерин бардыратаган полиция куллыкшыларына этилген шапкынлыклар, солар аркалы болган йойымлар не шаклы аьеллерге кайгы аькелген.
Террористлик эм экстремистлик аьрекетин бардырганы уьшин буьгуьнлерде 900 аьдем яваплыкка тартылганлар.
Сырт Кавказда дин-политикалык экстремистлик козгалысын оьрлендируьв ниет пен янъыдан- янъы ямагатлар уйгынланадылар. Солардынъ айырым етекшилери де боладылар. Олар йылдан-йылга кыянатлык этуьв ерлерин де кенъейтедилер. Солай ок олар ыхтыяр саклав тармакларында ис аьрекетин бардыратаганларды ислам динининъ «явлары» деп санайдылар.
Баскалай террористлерге эм экстремистлик аьрекетин бардыратаганларга калаларда яшав бек маьнели болады, неге десе коьпликтинъ ишинде оларга маьне берилип каралмайды, дурысын айтканда, коьпликте олар синъедилер. Соьйтип, олар нас аьрекетти бардырадылар, ямагатка зыян келтиредилер.
Ызгы заманларда экстремистлик аьрекет бардыратаганлар ман куьрес юритетаган органлар да оьзлерининъ ис йорыкларын туьрлендиргенлер. Буьгуьнлерде патшалыктынъ контрнаступлениесине коьре, радикаллы исламистлерге коьп затларга тыйдажылык салынган. Олай дегенимиз, олар йыйылмага болатаган межигитлер, медреселер, баспа органлар бек куьшли тергеледилер, ама экстремистлик аьрекет юритетаганлар оьзлерининъ кир ойларын, идеологиясын туьрли Интернет сайтлар аркалы яядылар эм сол аьрекетлерге ясларды киргистпеге шалысадылар.
Сонъгы 15 йылдынъ ишинде патшалык эм муниципаллык власть органлары да дин-политикалык экстремизмге карсы турув шараларын яшавга шыгарув сулыбын алды. Бизим республикамызда экстремизм эм терроризмге карсы шараларды аьдеттеги дин аьрекетин бардыратаган, билимлендируьв эм туьрли ямагат организациялар юритедилер. Солай ок ЮФО субъектлеринде, Сырт Кавказдынъ республикаларында, районларында Антитеррористлик комиссиялар аьрекетин бардырадылар. Кайтип куьрес юритилетаган болса да, экстремизм эм терроризм маьселеси бизде оьткир турады.
Аьлиги заманда дин-политикалык экстремизмге карсы турув шараларды да бираз туьрлендирип озгармага керек болады. Солардынъ ишинде бек маьнелиси – яслар, ямагат арасында анълатув, хабарласув юритуьв болады.
Эсинъизде болсын, дин-политикалык экстремизмге карсы турув аьрекетти осалландырмага ярамайды. Бу затка баьри власть органлары да, ямагат та бирге ислемеге керек.
С.Аджатаева,
иш ислер службасынынъ капитаны, юрисконсульт.
