Ана тил – ол аьр бир халктынъ коьрки, халктынъ оьктеми, яны болады. Тизимнен суьриндирсенъ де, тилимнен суьриндирме, деген аьвелгиде ата-бабаларымыз. Со- нынъ уьшин ана тилди аьр кимге де бала шактан уьйренмеге, сол тилде соьйлемеге, ойламага тийисли. Сол алал эм ваьлий исти буьгуьнлерде билимлендируьв ошакларында балалар арасында яйылдырув ниет пен ана тил эм адабиатыннан окытувшылар белсенли толтырып келедилер. Солардынъ сырасына Кадрия атындагы мектебининъ ана тил эм адабиатыннан окытувшысы Мархаба Базарбай кызы Мансурова да киреди.
Мархаба Базарбаевна Мансурова (Нурманбетова) алдынгы ЧИАССР Коьк уьй авылында тувып-оьскен. Ол ети ясына толганда, кыздынъ аьели Терекли-Мектебке коьшеди. 10-ншы классты етимисли тамамлап, Карашай-Шеркеш патшалык институтына туьседи. Йогары билим алган кыз биринши йыл Батыр-Мурза, Бораншы авыл эм Терекли-Мектебтинъ А-Х.Джанибеков атындагы мектеблеринде куллык этип баслайды. Буьгуьнлерде педагог кыскаяклы Терекли-Мектебтинъ Кадрия атындагы мектебинде ис сулыбын байытып келгенине 33 йыл болады. Ана тилиннен ийги окытувшыды уьш кере Астрахань каласында оьткен Джанибеков окувларында катнаспага шакырганлар. Баска болып, ол Астраханьде эм областиндеги ногай авылларында ана тили бойынша куллык эткен окытувшылар ман оьз сулыбы ман боьлисип келген. Ызгы 10 йыллар ишинде ана тили бойынша методикалык ис аьрекетин юриткен. Ол окытувшылык иси бойынша ана тилиннен ашык дерислерин, амалламаларын йогары аьлде озгарып келген. Яратувшылык эм эстелик кешликлеринде эм солай болып, ана тилине багысланып озгарылган тоьгерек столларында йыйы катнасып келген. Онынъ етекшилиги мен мектеб окувшылары уьлке танув музейинде йыйы конакта боладылар, районымыздынъ белгили аьдемлери мен йолыгысадылар. Ол оьзи етекшилеген класс окувшылары ман туьрли калаларында да болган. Мархаба Мансурова уьш выпускин яшав йолына онълаган. Онынъ выпускниклерининъ арасында алтын медалине Залина Пазулова, Эмиль Эдильбаев тийисли болганлар. Сулыплы педагогтынъ ана тилин куьшли суьйген окувшылары, айтпага, Айгуль Тангатова, Кайтархан Кокшеева, Фарида Колебаева, Эльмира Кульчимаева, Индира Казманбетова, Альбина Карагулова, Алтынай Ханмурзаева, Саида Кельдасова буьгуьнлерде мектебте етимисли окытувшылар эм балалар бавында тербиялавшылар боладылар.
– Балалар ман аьр заманда да тез тил табаман. Авырыган еримди мутаман, коьнъилим коьтеринки болады. Дайым да оьз йолым ман юремен, биревдинъ авыр ерине баспайман. Суьйинемен бала тувганда, ана тилинде соьйлеп баслаганда, кыйналаман яшавдан оькинишли кеткенде. Осал окувшы деп, айтпага суьймеймен. Олардынъ аьр бири мен ойласып боламан. Аьр бир балада кайдай болса да, бир оьнер бар. Бири ятлав окыйды, экиншиси ясайды, баскасы ана тилде йырлайды, доьртиншиси кызыклы хабарлап болады. Биревлери халк авызлама яратувшылыкты суьеди, ногай аьдетлерди, ойынларды биледи, окып карайды, план туьзеди, ана тилде орыс язувшылардынъ яшав йолы акында хабарлайды, текстлерге явап береди, – дейди хабарлавымызда оьз окувшыларынынъ кайдай да бир ийги якларын белгилеп, сулыплы педагог. Оьз исинде окытувшы ногай аьлими Ф.Кусегеновадынъ, С.Майлыбаевадынъ эм С.Коша- новадынъ методикалык кулланмалары ман пайдаланып келеди. Дерислеринде янъы шыккан газеталарды, китаплерди, журналларды кулланмага, эскиди янъыртпага шалысады. Онынъ окувшылары маданият уьйинде, китапханада коьп кере ятлавларды яттан айтып, баргылы орынларга тийисли болганлар. Онынъ окувшылары ана тилинде сценкалар салып, оны балалар бавында коьп кере коьрсеткенлер, баска болып, олар ерли больницада да оьз оьнерлерин сынап караганлар. Бораншы авылында белгили язувшы К.Оразбаевтинъ 90 йыллык мерекесине багысланган йолыгыста онынъ окувшысы Гульжана Аджатаевадынъ «Аьжейип савкат» деген шыгармадан уьзигин яттан окыганы коьплердинъ эсинде сакланган эм ийги деп белгиленген. Окытувшы онынъ окувшылары ана тилинде язган ятлавларды, хабарларды газеталар, журналлар бетлеринде баспаламага йибереди. Олардынъ язганлары коьп кере радиодан да берилгенлер. Мархаба Базарбаевнадынъ окытувшылык аьрекетиндеги етимислери акында Астрахань каласындагы ерли телевидениесиннен, солай болып, онынъ уьйкен татым аьели эм ис усталыгы, уьстинлиги акында Дагестан телевидениесининъ ана тилиннен телеберуьвинде коьрсетилген. Буьгуьнги етимислери, бийикликлери уьшин ол яшав йолында уьйкен ыз калдырган окытувшылары И.Терекбаевага (яткан ери ярык болсын), Р.Нурдиновага, Ф.Алиевага уьйкен разылыгын билдиреди, дайым оларга усамага шалысады. Онынъ ис етимислери коьп кере Билимлендируьв министерствосы, район атыннан Сый грамоталар ман, дипломлар ман белгиленип келген.
Окытувшылык аьрекетиннен баска, бос заманында педагог кыскаяклы ятлавлар, кара соьз язув уьстинде куллык этеди. Олар ногай газеталар, журналлар бетинде баспаланганлар. Ол эки китаплерининъ авторы болады. Олар «Яшавымнынъ маьнеси» эм суьйикли абасы Исиней Шувалиевага багысланган «Нур» деп аталып дуныя ярыгын коьргенлер. Олардынъ иштелигине ногай эртегилер, ятлавлар, уьйкен болмаган очерклер, сарынлар, хабарлар киргенлер.
Аьр саьбийде ана тилге суьйимди тербиялап келген шынты окытувшы болып калмай, ол аьвлетлерининъ куьезине суьйинген наьсипли ана да болады. Уьйкен эм татым аьелдинъ бийкеси Мархаба Базарбаевнага Дагестаннынъ бас каласында оьткен «Аналар куьнине» багысланган республика бойынша шарада эки кере ортакшылык этпеге бакты буйырган.
Эри Расул ман Мархаба Базарбаевна 5 аьвлетлерин оьстирип, тербиялап келедилер. Тунгышлары Алан юридический колледжди тамамлаган, Камилла фармацевтический институтынынъ студенткасы, Элина медучилищеде окыйды эм косымша пединститутта да заочно билим алады, Карина эм Султан – окувшылар эм буьгуьнлерде олар мектебтинъ ямагат яшавынынъ белсенли катнасувшылары боладылар. Олар ата-анасын оьз етимислери мен куьезлендирмеге шалысадылар.
Халклар ара ана тили куьни мен кутлай келип, Мархаба Базарбаевнага ногай тилимизди таралтув эм оьрлендируьв бойынша алал исинде келеекте де йогары етимислер, оьз ана тилин суьйген эм сыйлап билген коьп ийги окувшыларды эм ийгиликлер йорайман.
Г.Нурдинова.
Суьвретте: Мархаба Мансурова.
