Аьелдинъ куьези, ата-анадынъ суьйиниши – саьбийлер. Олар да аьелде не коьрсе, оьскенде де соны этедилер, ата-аналарынынъ яшавын коьрим этип алып, бактысын бардырадылар. Бадий Явланович эм Антонина Ивановна Аджигельдиевлердинъ аьелинде ногай халкымыздынъ ийги аьдетлери тутылатаган эди. Конаксуьерлик, атадынъ орынын оьрге салув, ясуьйкенлерди сыйлав, керексинетаганга кол созув – бу касиетлерди Аджигельдиевлер кызларынынъ юрегине бала заманнан алып эндиргенлер. Буьгуьнлерде ата-анасы, оькинишке, дуныядан кешип кеткен болса да, аьвлетлери оларды ийгилик пен эскередилер. Светлана Бадий кызы Аджигельдиева (аьлиги заманда Гапарова) бала шагын эсине алады.

– Меним балалыгым наьсипли болып оьтти. Аьелде балалардынъ уьйкени эдим, меннен сонъ синълилерим Ася эм Эля оьстилер. Атамыз район басшыларынынъ бириси эди, ол бизди, аьвлетлерин, халк пан бирге болынъыз, аьдиллик пен яшанъыз деп уьйрететаган эди. Олардынъ арасындагы катнасувлар бизге яшав бойынша коьрим болып келеятыр. Ата-анамыз бир-бирисине суьйим мен, сый ман карайтаган эди. Анамыз бизге «Аьелдинъ басы – ата, эр киси» деп айтатаган эди, сол шакырувды биз, оьзимиз аьел курганда да, бас орынга салып яшадык. Атамыз куллыгы бойынша район авылларына, майданларына баратаган эди, мени, сол заманда кишкей кызды, алып кететаган эди. Меним эсимнен сол куьнлер таймайды. Бизим уьйдинъ капылары конакларга аьр дайым ашык эди, атамыздынъ кардашлары бизде туратаган эди. Аьлиги заманда мен ойлайман, кайтип анам ас аспага да, куллыкка юрип те уьлгирген экен, – деп хабарлайды Светлана Бадий кызы.
Бадий Явлан улы Аджигельдиевти районымызда танымайтаган аьдем аз болар. Ол етекшилев орынларында ислеп, районымыздынъ оьрленуьвине коьп куллык эткен. Соны оьктемлик пен айтадылар онынъ кызлары, ама олардынъ биреви де бир ерде де «Меним атам мундай болган, ондай болган» деп коькиреклерине урмайдылар. Мен ойлайман, сол да ийги тербиялавдынъ маьнели деген белгилерининъ бириси. Бадий Явлан улы – согыс катнасувшысы, ол 9-ншы Май куьнинде согыс ветеранларын йыйнап, шоьлге кетип, кыйынлы согыс йылларын эскеретаган болганлар. Уллы Енъуьв куьнин олар киели байрам деп санайтаган эдилер.
Светлана Гапарова ман соьйлегенде, онынъ билимин, оьзин юритип болувын, интеллигент касиетин аян коьресинъ. Сондай аьдемлер мен соьйлемеге де кайдай тыныш. Кеспи бойынша Светлана Бадий кызы – стоматолог. «Сол кеспиди кайтип сайлагансыз?» деген соравыма кыскаяклы явап бере турып, тагы да бир кере эскеруьвлерине коьмиледи.
– Меним бу кеспиди сайлавыма анам Антонина Ивановна оьз демевлигин эткен. Сол заманларда стоматолог-врачлар аз эди, белки, анам мени сондай пайдалы куллыкта ислегенимди суьйгендир, – деп айтады ол.
Антонина Ивановна Светланады шоьлимиздинъ ийги врачларынынъ бириси болар деп суьетаган болгандыр, сол мырат ушыны ман да яшавга шыгарылды, буьгуьнлерде Светлана Бадий кызы – районымыздынъ айтылган хатын-кызларынынъ бириси. Дагестан Республикасынынъ ат казанган врачы, савлык саклав тармагынынъ отличниги, Светлана Гапарова оьзининъ кайратлы иси мен эл арасында сый-абырай казанган.
1968-нши йыл Светлана Бадий кызы Терекли-Мектебтинъ орта мектебин битирип, Махачкала каласында медициналык институтына туьседи. Институтка туьсуьв ниет пен ол сынавлар береди, аьр сынавдан сонъ почта боьлигине келип, ата-анасына тел согады. Бирев де оны Махачкалага аькелмеген, эки чемодан алып, биревинде китаплер эм алмалар, баскасында – кийимлер, кызалак окув дуныясына йолланады. Стоматологиялык факультет сол йылларда янъы ашылган эди, билим алмага ниетленген кызга окымага басында тыныш тувыл эди, ама оьз ымтылысы ман Светлана Бадий кызы окувын уьстинликли битиреди эм Ногай районында ис аьрекетин бардырып баслайды. Светлана Бадий кызынынъ ис книжкасында тек эки язув бар – 1973-нши йылдынъ август айында куллыкка туьскен, 2016-ншы йылдынъ апрель айында тийисли тыншаювга кеткен. Сол йыллардынъ ишинде кыскаяклыдынъ яшавында коьп оьзгерислер болган – кайратлы аьрекет, аьел курув, балалар оьстируьв. Буьгуьнлерде хатын – наьсипли тетей эм эней, ян косагы Рафаэль мен олардынъ куьлкисине, уьстинликлерине куьезленип турады.
Ис аьрекетин яс специалист Ногай район больницасында райстоматолог болып баслайды. Кашан да, аьлиги замандагы янъы технология алатлары ман сол замандагыларды тенълестирип караганда, ойланмай болмайсынъ.
– Мен ислемеге келгенде, районда врач-стоматолог йок эди. Врачлар йок эди, мага педиатр да, дерматолог та, анестезиолог та болып ислемеге туьсти. Койшы бригадаларга, МТФ-ларга баратаган эдик, баьри специалистлер мен косылып мен де бараман, тислерди алмага, эмлемеге туьсетаган эди. Керекли алатлар йок, мен келгенде тек бир аяк бормашина бар эди, педальге басып, куллыгымды этетаган эдим. Эсимде, биревдинъ тисин алып болмаганым, уьйге сол куьн йылап кайттым. Атам кыйланып сорайды «не болды?» деп. Йылаганымнынъ себебин билип, «сол сенинъ яшавынъда энъ де уьйкен кыйынлык болсын, не уьшин йылайсынъ?» дегени эсиме келеди аьр заман. Эртеннен кешке дейим ислеймен, басында мага келип эмленмеге коркатаган эдилер, мен яс, наьзик белли кыз. Келген аьдемлер меннен: «Ким врач?» деп сорайдылар. «Мен» деген явабыма сейирсинип карайдылар. Сонъында куллык бираз тыныш болды, янъы технологияга келисли алатлар да келип, анестезия этилинетаган дарманлар да туьсип баслады. Стоматологиялык кабинетлер туьздик, авылларда да специалистлер ислеп баслады, – деп хабарлайды иси акында Светлана Бадий кызы.
Йылувлык пан эскереди Светлана Гапарова оьз насихатшыларын – Расиль Акбий улы Заргишиев, Абдулла Нурадил улы Курбанов, ямагат аьрекетинде Зинаида Анвар кызы Коштакова. Аьлиги заманга дейим ол Расиль Акбий улынынъ «Ногайлардынъ ден савлыгы» деп аталган диссертациясынынъ Саратов каласында 1975-нши йыл баспаланган китабин аявлап саклайды. Иси бойынша окытувшысы, насихатшысы Светлана Бадий кызына сол китапте оьз йоравларын язган. Абдулла Курбанов сол йылларда больницадынъ бас врачынынъ орынбасары эди, ол яс специалистлерден ийги ис, нызам талаплайтаган эди. Куллыкка шыкканда ок Светлана Бадий кызы комсомол организациясынынъ секретари болады, сонъында КПСС сырасына туьсип, партия организациясынынъ секретари, авыл яслары бойынша штаттан тыс секретари де болады. Бу ямагат аьрекетинде Зинаида Анвар кызынынъ ога коьмеги коьп тийген, 1981-нши йыл Светлана Гапарова ол етекшилеген делегация сырасында Германия элине де комсомол путевкасы бойынша барып келген.
Светлана Гапарова йылдан-йылга ис усталыгын, сулыбын йыйнайды. Ол Махачкала, Алма-Ата, Нальчик калаларында кесписи бойынша специализация оьткен. Ол больницада балаларды да, уьйкенлерди де карайтаган эди. Оны ман бирге сол йыллар Еллетхан Джумаева да ислеген, ол мектеблерде балалар ман да ислейтаган болган.
Врач оьзи мен бирге ислейтаган медсестраларды эсине алады, олардынъ кайбирисин Светлана Бадий кызы исин йогары дережеде юритип уьйреткен. Олар – Мархаба Ганиева, Лаура Эсиргепова, Надия Нургишиева, Айбике Оразниязова. Буьгуьнлерде олардынъ коьбиси баска ерлерге кетип, уьстинликли ислейдилер. Бу истинъ сулыбына уьйреткен ясуьйкенди олар мутпайдылар, тел согып, аманшылыгын билип, куллыгы бойынша консультация аладылар.
Светлана Бадий кызы – буьгуьнлерде оьз аьелининъ сыйлы бийкеси, ян йолдасы Рафаэль ога анъламлы эр, яндавыр болып келеди неше йыллардан бери. Кешединъ бир заманында да келетаган эди тис авырув ман Гапаровлардынъ азбарына аьдемлер, бир куьн де оларга сол уьйдинъ капылары ашылмай калмаган. Сонынъ уьшин де болар, буьгуьнлерде стоматолог хатын тийисли тыншаювда болса да, ярдам керексинетаганлар келедилер ога, неге десе Светлана Бадий кызы олардынъ тис авырувын да токтатып, ийги соьз бен де эмлеп болады.
Аьел акында хабар болганда, «балалардынъ биреви сама стоматолог кесписи мен бактысын байланыстырды ма экен» деп кызыксынаман.
– Кишкей кызым Марина врач кесписин сайлады, ол Астраханьде медициналык академиясын битирди, болса да, ол стоматолог тувыл, педиатр болып ислейди. Йиеним Алина буьгуьнлерде сол академияда эмлев факультетинде окыйды. Мен оьзим суьймедим олардынъ стоматолог болганын, кыйынлы куллык. Уьйкен кызым Фарида Астрахань каласында таможня службасында аьрекетлейди, увылым Камиль – ФСБ управлениесининъ куллыкшысы. Баьриси де суьйикли кеспилерин байырладылар, – деп айтады балалары акында хатын.
Мен колыма – Светлана Бадий кызы уьй архивинде саклап койган врачлар антын (присяга) аламан.
Сол берген антка алаллыкты врачлар яшав бойынша алып бармага деп соьз бередилер. Мен ойлайман, Светлана Бадий кызы Гапарова халкы алдында сол борышты толысынша толтырган. Хатыннынъ бактысынынъ басшысы – наьсип. Сол наьсипли хатын буьгуьнлерде оьзининъ сыйлы 70 йыллык мерекесин ювыклары арасында карсы алады.
– Мен – шынтылай да наьсипли хатын. Аллага шуькир, эки синълилерим, ян йолдасым, аьвлетлерим – касымда, юрегимнинъ оьзегинде. Мен боьтен де наьсипли, неге десе яшавымды тувган еримде бардыраман, элиме, халкыма пайда аькелип яшадым. Терекли-Мектеб – меним юрегим, наьсибим, меним Аталыгым, – деп оьктемсип айтады сыйлы ясуьйкенимиз. Мен де кыскаяклыга узак оьмир, ден савлык эм тынышлык йорадым.
Г.Бекмуратова.
Суьвретте: С.Гапарова.