2023-нши йылдынъ канътар айынынъ 1-нши куьниннен алып балалы аьеллерге янъы пособие берилеек. Баслап оны универсаллык, сонъ – биргелес деп айттылар. Патшалык коьтергишлевдинъ янъы кеби балалы аьеллерге берилетаган тоьлевлердинъ тармагын туьрлендиреди. Бу пособие 8 ястан алып 17 яска дейим берилетаган тоьлевлер мен усаслы болса да, ата-аналарга болган туьрленислер мен танысув керек. Сол ниет пен Дагестан Республикасында Россия Социаллык фондынынъ Ногай район клиентлер мен ислев службасынынъ етекшиси Мадина Мусаевна Абдулалимова ман йолыгысып, бизди кызыксындыратаган соравлар бердик.

– Биргелес пособиеди алмага кимнинъ ыхтыяры бар?
– Биргелес пособие – янъы тоьлев, ол быйылдынъ басыннан алып бериледи. Пособиединъ ишине 5 тоьлевлер киреди. Озган йыл бойынша, 2022-нши йылдынъ канътар айынынъ 1-нши куьниннен алып бизим фонд Роструд эм Яшавшыларды социаллык яктан канагатлав органлары ман беркитилген айырым тоьлевлер берип баслаган. Сондай пособиелерди гражданлардынъ 5 категориялары алган. Быйыл бизим фондтан тагы да бир тоьлев берилеек – ай сайын тоьленетаган пособие аьелде биринши балага уьш ясына дейим тоьленеек, эгер ол 2023-нши йылдынъ канътар айынынъ биринши куьнине дейим тувган болса. Эгер пособие социаллык яктан коршалав органлары ман беркитилген болса, фонд оны тоьлейди, тек тоьлевди беруьв заманы туьрленеди. Солай деген, тоьлевди аьеллер бир ай сонъ аладылар, увыт айдыкын – навруз айда, навруздыкын – коькек айында. Эгер бала 2023-нши йылга дейим тувган, ама ога пособие беркитилмеген болса, соны бизим фонд этеди. Быйыл тувган балага биргелес пособие этилинеди. Ол пособие «баладынъ тувувы эм тербияланувы ман байланыслы ай сайынлык пособие» деп аталады. Пособие аз келимли аьеллерге бериледи, эгер аьелде 17 яска дейим балалар бар болса, солай ок авыраяклы хатынларга, эгер олар эсапка 12 юмага дейим туьскен болса. Пособиеди тийисли аьеллер алар уьшин олардынъ келимин карамага керек.
– Эгер пособиеди алувга ыхтыяр бермесе, кайдай амаллар алув керек? Аьризеди кайтадан бермеге болама?
– Биргелес пособиеди алув уьшин аьризеди бир неше кайта бермеге болады, тек алдынгы берилген аьризе бойынша карар шыгарылган болмага керек. Эгер биринши аьризе кабыл этилинмесе, аьризе аьли де каралады деп саналады. Документлердинъ етиспевлигиннен де аьризе кабыл этилинмей калмага болады, сога коьре оларды куьнибурын туьзетуьв керекли. Эгер аьелдинъ келими яде бар муьлки салынган шартларга келиспейтаган болса, экинши аьризеди аьел келимлери туьрленгенде беруьв керек.
Дагестанлылардынъ тагы да бир актуальли темасы – ана аьел капиталы. Сол капитал 2007-нши йылдан алып бериледи, сол йылдан алып тувган яде сакланган экинши, уьшинши эм сонъгы балаларга тоьленеди, эгер сога дейим ана капиталы туьзетилинмеген эм алынмаган болса. 2020-ншы йылдынъ канътар айынынъ 1-нши куьниннен сонъ тувган биринши балаларга да ана капиталы тоьленеди, сол тоьлевге ыхтыяр патшалык сертификат кебинде бериледи. Дагестан Республикасында сертификат 370 мынъ аьеллерге берилген. 2020-ншы йылдынъ коькек айынынъ 15-нши куьниннен алып сертификат ЗАГС патшалык реестрининъ билдируьвлери бойынша, аьризе берилмесе де, туьзетиледи, сондай кепли сертификатты 60 мынъ аьеллер алганлар.
– Аьлиги заманда электронлы сервислер де аьрекетлейди. Соларды яшавга шыгарув бойынша кайдай куллыклар Россия Социаллык фондында юритиледи?
– Дагестанлылар социаллык фондынынъ буйымларынынъ 40 кебин электронлы кепте аладылар. Россия социаллык страхованиесининъ эм Пенсионлык фондынынъ косылувынынъ сырагылары бойынша Дагестан боьлигинде электронлы кебине 100 сервислер коьширилген. СФР куллыкшылары биргелес электронлы кебине шыгадылар, эсап беруьвдинъ биргелес кеплери аьлиги заманда аьрекетлейдилер. Гражданлардынъ 89 проценти буйымлар алувга аьризелерди электронлы кебинде бередилер. Фондларды бирлестирген сонъ, СФР аьризелерсиз янъы тувган балаларга СНИЛС, сакатларга пенсия берилип басланган. Фондлардынъ косылувы регионнынъ гражданларынынъ аьжетсизленуьвине бир туьрленис те бермеди. Пенсияларды беркитуьв, тоьлев, пайлав, больничныйларды тоьлев, гражданларды кабыл этуьв – баьри буйымлар сол кебинде калады. Сол ниет пен эки служба да бек уьйкен куллык эткенлер.
– Клиентлер мен ислев кеплери сол кебинде калады ма? Кайсы кебин онъайлы деп айтпага боласыз? Аьризесиз этилинетаган буйымлар акында айтканынъызды суьемиз.
– Алдынгыдай болып, пенсионерлер, балалы аьеллер, сакатлар оьзлерине онъайлы кепте этпеге боладылар – электронлы кебинде Госуслуги бойынша яде Россия Социаллык фонды бойынша, ювыктагы МФЦ яде СФР. Онъайлы кеби деп электронлы кебин айтпага болады. Мысалы, аьлиги заманда патшалык буйымларын беруьв Биргелес порталында 100 сервис аьрекетлейдилер, олар Фондтынъ ислевининъ баьри барысларын да канагатлайдылар. Озган йылдынъ ишинде 40 янъы сервислер ашылды. Коьплеген буйымларды электронлы кепте этпеге болады. Радиациядан зарар алганларга коьтергишлев амаллар туьзетуьв онлайн-сервислер бар, сол буйымлардынъ коьбиси аьризесиз туьзетиледилер. Солай деген, гражданлар буйымларды алув уьшин аьризе язбайдылар. Мысалы, янъы тувган балаларга соьйтип СНИЛС, аналарга сертификат бериледи. Озган йылдынъ ишинде Дагестан Республикасында 10 мынъ гражданларга сакат пенсиялар беркитилген. Сол буйымлар аьризе берилмей этилинген, Федераллык сакатлар реестри бойынша туьзетилген. Быйылдынъ басыннан алып страховой пенсияларына 4,8 процентке индексация этилинген, 430 мынъ ислемейтаган дагестанлылардынъ тоьлевлери сол индексацияга киргенлер, ол пенсиядынъ оьлшемине коьре этилинеди. Увыт айдынъ 1-нши куьниннен алып ана капиталына индексация этилинди. Соьйтип, биринши балага ана капиталы 62,4 мынъга (586, 9 мынъ маьнет), экиншиге – 82, 5 мынъга оьскен (775,6 мынъ маьнет). Солай ок балаларга тоьлевлер индексациясы этилинген (бала тувганда бир кере берилетаган тоьлев, 1,5 дейимги балады карайтаган ислемейтаган ата-аналарга ай сайынлык тоьлев, авыраяклы эм бала тапкан аналарга бир кере тоьленетаган пособие, шакырув бойынша аьскершилердинъ авыраяклы хатынларына бир кере тоьленетаган пособие, шакырув бойынша аьскершилердинъ баласына ай сайынлык тоьлев). Солай ок парызлы социаллык страхование бойынша куллыкта ден савлыгына зарар алганларга, кеспи авырувлыларга эм сондай баска тоьлевлерге де индексация этилинген.
– Айырым электронлы сертификатлар акында хабарлаганынъызды суьемиз.
– Электронлы сертификатлар – сакатларды реабилитациядынъ амаллары ман канагатлавдынъ янъы кеби. Эндиги олар оьзлери керекли амалды сайламага боладылар, оларга сол зат бек онъайлы. Электронлы сертификатта реабилитациядынъ техникалык амалы акында (кресло-коляска, эситетаган аппарат эм сондай баска) билдируьв бар. Сол сертификат пан кулланув уьшин аьдемде МИР тоьлев миллет тармагынынъ картасы болмага керек, неге десе картага байланыслы номерге реестрдеги язув беркитилген. Соьйтип, акша картага туьспей, йорык товар уьшин тоьленеди. Сертификатка уникальли номер беркитиледи. Техникалык амалын алув уьшин аьризеди электронлы сертификат бойынша Госуслуги порталында берилсе, онъайлы. Солай ок Дагестан Социаллык фондларында эм МФЦ боьликлеринде де аьризе бермеге болады. Эгер гражданинге эки яде коьп техникалык амаллар тийисли болса, соны ол бир аьризеде коьрсетеди, аьр бир амалга айырым сертификат бериледи. Соравлар бойынша яшавшылар СФР боьлигининъ «кызув линия» телефонына: (88002000339) тел согып, солай ок Вконтакте эм Одноклассники социаллык тармакларында явап алмага боладылар. Социаллык соравлары бойынша Ортакроссиялык биргелес контакт-орталыгынынъ номери: 8-800-1-00000-1.
Хабарласувды аьзирлеген
Г.Бекмуратова.