Яс-явкага ийги коьрим_______________________
«Аьр аьдемнинъ бала шагында ойнаган ойынын, кылыгын тешкерип карасанъ, сол саьат онынъ ымтылысын, юреги суьйген ойын, басында туватаган уьмитлерин анъламага болаяксынъ! Эм сол зат босына тувыл, неге десе балалыкта тувган уьмитлер, мыратлар, ойлар балады яшавга эм янъы етимислерге канатландырадылар!» – деп айткан эди мага меним окытувшым Цуца Муссовна Ксирова.
Элбетте, аьр бала оьзинше талаплы, туьрли ойынларга шалыскыр болады. Эгер онынъ кылыкларын, ойынларын, эткен ислерин тешкерип карасанъ, уьйкен яшав йолында ол кайдай кеспиди алаягын, ким болып ислеегин коьрмеге болаяк.
Соьйтип, Канглы авылындагы Кадракаевлердинъ аьелинде тувган биринши аьвлети Мустафады ата-анасы колдан туьсирмей, коршалап оьстирдилер. Атасы Назир эм анасы Жанна Мустафады баьри айтканларын этип, аягын берк бастырып, эркинлик берип оьстирдилер.
Минераловод каласынынъ янында орынласкан Куми атлы ногай авылда бир аьлемет аьдемлер яшайдылар. Олардынъ ата-бабалары сол авылда бурынгы заманларыннан яшап келгенлер. Оьткен оьмирлерде болган коьплеген авыллардан буьгуьнлерде тек бир сынъар Канглы авылы калган. Сол аьвелги авыллардынъ оьркенлери Канглыда яшайдылар. Коьплеген йыллар бойы онынъ яшавшылары ногайдынъ аьвелги аьдетлерин йоймай юритип келеятырлар. Бурын заманда калакайды юрип баслаган баладынъ аягынынъ арасыннан тыгыртканлар, оьткир пышак пан тысавын ата-бабалары узын-узын тилеклер тилеп кескенлер. Оны айтувым да босына тувыл. Канглы авылында айтувлы Кадракаевлердинъ аьелинде тувып-оьскен Назир Анвар увылы яслык шагында коьримли, ярасык Жанна деген сылув кызды яратып аьел туьзеди.
Назир буьгуьнлерде, ВC S7 Technics компаниясынынъ Минераловод каласындагы филиалында авиатехник болып куллык этеди. Ол ян-яктан ушып келген авиасамолетларынынъ техникалык аьллерин тергеп, ушувга аьзирлейди. Куллыктан бос заманында ол ясларды Канглы авылынынъ «Эльбрус» атындагы балалар футбол командасында футбол ойынынынъ сулыбына уьйретеди. Ян йолдасы Жанна Железноводск каласындагы «Плаза СПА» деген санаторийде куллык этеди. Ол тереклерди, шешекейлерди оьстирмеге, карамага суьеди, уьй куллыкларын суьйген аьдем болады.
Канглы авылы Минераловод каласынынъ туьбинде орынласкан, калада уьйкен аэропорт та бар.
Мустафа бала шагыннан алып агаштан туьрли самолётлар атасына ясатып, авылдынъ бойы ман оны коллары ман коьтерип шавып юрген. Кешке таман азбарынынъ уьстиннен уьйкен кенъ канатлы самолет ушып кетсе, баладынъ юреги дуьнъкилдеп, басында туьрли ойлар тувып баслайдылар.
– Ах, сени, сол самолёттынъ штурвалын каты ыслап, коькке булытларды ярып ушар эдим!» – деген эди Мустафа йолдасына. Бала шагында ястынъ басында тувган мырат бир де онынъ эсиннен кетпеди. Барган сайын онынъ ойлары канатланып басладылар. Ол оьзининъ уьмити мен атасы ман да боьлисти.
– Кара, ясым, сол уьйкен кемеди авадынъ бойында юргистпеге кайдай да куьшли билим керек болаяк сага, – деген эди Назир увылына. Сол маслагат баладынъ эсинде калды. Эм Мустафа бала шактагы кылыкларын авыстырып баслады. Мектебтен келип, туьски асын ишкенлей ок, уьйге берилген исин толтырмага деген мыратты оьз алдына салып келди. Атасы ман анасы баладынъ кылыгы авысканын анъладылар. Бир де онынъ сол уьмитин бузбага шалыспадылар. Атасы юрегининъ туьбинде увылын йигерли эр киси болганын йорады. Анасы увылына неше кайта да сол кеспиден баска йокпа деп те айтпага ымтылган эди, ама увылынынъ уьмитин бузарман деп коркты. Мустафадынъ барганнан барган сайын окувы эм мектебте оьткен амалламаларда, ярысларда коьрсеткен етимислери кувантып турдылар. Канглы авылынынъ биринши окув мектебинде ол тек бес белгилерге окып, баска болып, каратэ секциясына да язылып, коьплеген ярысларда да катнасып баслайды. Уьйкен болган сайын Мустафа спорттынъ бокс кеби мен де кызыксынады. Атасынынъ футболды суьюви ясты да сол ойынга тартты. Окытувшы Мая Рамазановадынъ етекшилеви мен Мустафа туьрли регионлар ара, савлайроссиялык спорт ярысларынынъ енъуьвшиси эм коьплеген дипломлардынъ иеси болады. Шалыскыр яс тек спорт пан каьрлеп калмай, окувын да куьннен-куьнге оьстирип барады. Ол туьрли Савлайроссиялык эм край бойынша физкультура сабагыннан олимпиадаларында да катнасып, биринши орынлардынъ дипломанты болады.
Соьйтип, Мустафа оьз мырадына етер уьшин, алдыдагы коьплеген йолларды етимисли оьтип барады. Ол 2013-нши йылда 11-нши классты тамамлап, патшалык сынавларды йогары балларга беруьви мен, алтын медальдинъ иеси болады. Атасынынъ куванышы койынына сыймайды.
– Мен Ульяновск каласынынъ гражданлык авиация институтында окымага мырат этемен! – деди йигерленип атасына колына аттестатты алган куьн Мустафа.
Элбетте, Назир увылынынъ мырадын хош коьрип кушагын кенъ яйып, оны кушаклады да, аркасыннан какты. – Йолынъ болсын! Мырадынъа ет! – деп макул болды.
Мустафа 2013-нши йылдынъ кырк кийик айыннан алып, Ульяновск каласынынъ гражданлык авиация институтында окып баслайды. Ногай яска авыл мектебинде алган билимлери бек керекти. Барганнан-барган сайын янъы билимлер косып, оны оьстирип келди. Йогары окув ошагынынъ окытувшылары да ястынъ кайратлыгы, болымлыгы барын сездилер.
Доьртинши курста Мустафа Австрияда шыгарылган аьлиги заманга келисли «Diamond» DA-40, DA-42 авиалайнерлеринде практикалык ушувларын оьтеди.
Мустафа Кадракаев окув йылларында институттынъ военный кафедрасында да окыйды эм ИЛ-76 аьскерши самолётынынъ командирининъ кесписин алады. Сол йылларда окып эм службасын оьткеннен сонъ, яс лейтенант запаса деген атына тийисли этиледи.
2018-нши йылда Мустафа окыган институтында тагы да билимин оьстиреди.
Сибирь авиакомпаниясы оны окытып эм сол ок компанияга (S7 Airlines бренд аты ман ушадылар) оны куллыкка шакырадылар.
Алдыга ымтылган шалыскыр ногай яс бир де токтап турмайды. Ол оьзининъ билимин барган сайын оьстирмеге шалысып келген. Соьйтип, Мустафа тагы да Боинг 737 (Boeing 737NG) самолетынынъ экинши пилотынынъ кесписине окыйды эм оны етимисли кутылады, сол кеспи бойынша куллык этеди. Онынъ самолёты Домодедово атындагы аэропортында орынласады.
Буьгуьнлерде ногай яс пилотымыз бес юз саьат сав Россия бойынша ушкан, Калининградтан Камчаткага дейим элимиздинъ коьктеги коькшил куьмпезин кезген. Куллыгы бойынша ол шет эллерде де, айтпага, Кипр, Германия, Италия, Черногория деген эллерде де болган.
– Мустафа, сол кадер уллы авиалайнерлерди юргистуьв авыр болатагандыр? – деген соравыма, ол булай деди.
– Йок, аз-маз билиминъ болса, авыр тувыл! Куьн сайын оны оьстирмеге керек боласынъ! Коькте ушув – ол кайдай да бир кавыфлы эм кызыклы зат. Барган сайын коьк куьмпези аьдемди оьзине тартады. Сонъ онсыз яшап болмайсынъ. Оьзине шакырады! – дейди пилот.
– Эндиги, Мустафа, тийисли окувларынъды тамамлаган сонъ, сени кеспили пилот деп айтпага болаяк па экен? – деймиз биз яска.
– Йок, мен айтып оздым. Аьр бир ушув – ол практикалык оьсуьв. Мен аьли канатлы кусты айдап уьйренемен эм тагы да теориялык эм техникалык тил байлыгымды оьстиремен. Онынъ арасында шет эллерининъ тиллерин де билуьв керек, – деп анълатады бизге.
– Мустафа, сенинъ бала шагынъдагы мыратларынъ толдылар ма? – деп сораймыз биз ногай ястан.
– Йок, мине авиалайнердинъ командири болсам, атама мырадым толды деп келеекпен! – деп бизге карап куьлемсирейди шалыскыр ногай яс.
– Коькте ушувдан баска не зат пан каьрлейсинъ? – деп тагы да сораймыз Мустафадан.
– Бос заманымда мен спорт пан, Кавказ ойынлары ман, ногай халкымнынъ тарихи мен кызыксынаман, – дейди бизге гражданлык авиация лётчиги Мустафа Кадракаев.
Сол ногай ястынъ алдыга ымтылувына, болымлыгына карасак, бек суклангандай яс. Буьгуьн биз сол ясты алдыга бала шагыннан мыратландырып тербиялаганлары уьшин атасы ман анасына, Канглы авылынынъ орта мектебининъ окытувшыларына оьз муьсиревлеримизди билдиремиз эм уьйкен савбол айтамыз!
Элбетте, буьгуьнлерде Кадракаевлердинъ аьелинде аьли де эки аьлемет аьвлетлер Нурадин мен Даир оьсип келеятырлар. Сол уьйкен акалары Мустафа оларга ийги коьрим болаягына соьз йок.
А. Тамакаев,
Россия Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретте: Мустафа Кадракаев.
