Вадим Винцерович Трепавловтынъ дуныядан анъсыздан кешуьви тек ногаеведениеди оьксиз калдырмады. Ол Россиядынъ этнополитика тарихи бойынша бек куьшли специалист эди, оькинишке, бу тармак ызына дейим каратылмаган. В.Трепавлов эм ол етекшилейтаган Россия тарихининъ институтындагы орталык сол маьселеди шешуьвдинъ уьстинде куллык этетаган эдилер. Болса да, бу йойым бизге, ногай халкына, ногаеведениеге айлак та кайгылы болды.
Озган йылдынъ яй куьн- леринде мен востоковедение Институтында ногайларда суфизм бойынша доклад окыган эдим. Вадим Винцерович сол заманга РАН корреспондент-агзасы эди, мен шыгып соьйлеген шарага келип, ол белсен катнасты меним докладымды ойласувда. Сол тема бойынша бар маьселелер акында коьп соьйледик. Ол казахстан аьлимлери мен эрислесуьвлери акында хабарлады. Сол эрислесуьвлердинъ, ойласувлардынъ сырагыларын оьз ислеринде коьрсетпеге ниет этетаганын да айтты. Вадим Винцерович Киши Ногай Орда акында китап баспаламага суьетаган эди, ногайлардынъ тарихин келеекте аьли де терен уьйренмеге ниет этетаган эди. Тек аявсыз мараз сол планларды яшавга шыгармага бермеди. Вадим Трепавловтай аьлимлер аз, олар бу дуныяга бирев болып бериледи. Оькинишке, бизге аьли де коьп заман сондай бир аьлим дуныяга энер эм онынъ излестируьвлерин ызына дейим келтирер деп карамага керек.
Вадим Трепавловтынъ ногаеведениеге келуьвине себеплик эткен аьдем мени де бу тармакка аькелген. Ол – Бальбек Аджибайрамович Кельдасов. 1980-нши йыллар – 1990-ншы йыллардынъ басында Б.Кельдасов СССР Географиялык обществосынынъ ногай боьлигининъ аьлим-секретари эди. Сол йылларда ясуьйкенимиз ногай тарихин баьрисиннен ясырылганына макул болмай, соны коьрсетуьв уьшин баьри амалларды да алатаган эди. Сол заман Кельдасов СССР илми Академиясынынъ тарих институты ман байланыс тутады эм куллыкшыларды Ногай ордадынъ тарихин тергемеге, уьйренмеге шакырады. Ол Ногай Ордадынъ 600 йыллыгы ман байланыста ортаксоюзлык конференция оьткермеге керек деп айтады. Вадим Винцерович йылувлык пан Бальбек Аджибайрамовичти эскеретаган эди. Сол йылларда ол яс излестируьвши болган. Б.Кельдасов баьри аьлимлерди ногай халкынынъ тарихи мен кызыксындырады сол заман. Соьйтип, Вадим Трепавлов Алтын Ордадынъ тарихин излестируьв уьстинде ислеп баслайды. В.Трепавловтынъ айтувы ман, Б.Кельдасовтынъ токтавсыз йиберип турган хатлары, онынъ институтка келип шыгып соьйлеви аьлимнинъ кызыксынувын оьткирлетеди, ойларын яшавга шыгармага амал береди. Соьйтип, яс тарихши оьз бактысын орта юзйыллыктагы ногай патшалыгын излестируьв иси мен байланыстырады.
Биз, ногай аьлимлер, ногай халкы Вадим Трепавловтынъ энъ де маьнели иси – «Ногай Ордадынъ тарихи» китаби мен оьктемсиймиз. Савлай ногай халкым ман бирге белгили ногаевед, аьлим Вадим Винцерович Трепавловтынъ дуныядан анъсыздан кетуьви мен байланыста кайгымды билдиремен эм онынъ кардаш-тувганларына бассавлык йорайман.
А.Ярлыкапов,
Россия МИД МГИМО алдышы илми куллыкшысы