Ана тил.. Баьримиз де билемиз: ана тил – уьйкен наьсип, неге десе тувган тилди билуьв инсанга коьп ийгиликлер береди, ол – халкынынъ етискен уьстинликлери уьшин оьктемлик, уллы наьсип. Сол зат аьдемге бек маьнели болады.
«Тувган» деген соьзди айтканда, аьдемнинъ юреги йылувлыкка толады. Соьйтип, биз тувган-кардашларымызга, суьйикли аьдемлеримизге соьзимизди каратамыз. Ана тилимиздинъ акында соьйлегенде де, сол соьзлерге айырым маьне беремиз. Ана тилинде ата-бабаларымыз соьйлеген, сол тил бизге тувган куьннен алып таныс, тувган тилимиз бизге бек баалы. Ана тилинде соьйлемеге керекпиз. Ногайша соьйлесек, балаларымыз да тилимизди билер, тил – халкымыздынъ анъ маданиятынынъ оьрленуьвининъ эм сакланувынынъ бас алаты.
Ногай районында увыт айдынъ 21-нши куьнинде, билимлендируьв учреждениелерде, китапханаларда кенъ болып, Ана тил куьни белгиленди.
Кадрия атындагы мектеб
Ана тиллер байрамына багысланып, ерли мектебте «Ашык капылар куьни» озды. Мундай шаралар мектебте тез-тез уйгынланып турады. Тек янъыларда сондай шаралар биринши классларда озгарылды. 1-нши класслар окытувшылары А.Башантавова, С.Мамутова, К.Кокшеева йогары дережеде дерислерин юриттилер.
Сондай шаралар Ана куьнине де багысландылар. Конак болып мектебке сол куьн «Ногайский район» МР Ямагат палатасынынъ председатели Э.Саитов, «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы Э.Кожаева, «село Терекли-Мектеб» СП МО аькимбасы З.Аджибайрамов, Ногай районынынъ Хатын-кызлар союзынынъ председатели А.Манкаева, ортак мектеб ата-аналар комитетининъ председатели А.Мавлимбердиева, ата-аналар келдилер. Хошлав соьзи мен келгенлер алдында мектеб етекшиси Альфия Амирхан кызы Акимова шыгып соьйледи.
«Уллы Енъуьв йигитлик пен табылган», «Глагол», «Оьтпек», «Баьтирлик темасына багысланган асарлар ман окувшылардынъ патриотлык сезимлерин тербиялап», «Ким? яде? не?» деген соравларга явап болатаган соьзлер», «Ана тилим – ногай тил», «Енъуьв куьни – суьйиниш пен, коьзяс пан» ашык дерислерди Н.Кельдасова (2 «б» класс), А.Байманбетова (3 «б» класс), Э.Акманбетова (2 «в» класс), Н.Хасбулатова (5 «б» класс), А.Махмудова (2 «а» класс), Э.Абубекерова (4 «б» класс), З.Уразаева (3 «а» класс) юриттилер.
Конакларга дерислер бек ярады.
Г.Бекмуратова,
Россия Журналистлер союзынынъ агзасы.
Карасу авылы
Ана тилине багысланып, Карасу авыл орта мектебинде шара озды. Ашык деристи ана тил эм адабиат окытувшысы Алимет Сыдыйык кызы Кокешова юритти. Конак болып мектебке «Шоьл тавысы» респуб- ликалык газетасынынъ корреспонденти, шаир Гульфира Бекмуратова келген. Окытувшы ман ногай шаирлер китаплерининъ выставкасы уйгынланган, тамда олардынъ суьвретлери илинген.
Ана тил акында презентацияды 6-ншы класстынъ окувшысы Айсылу Шамшудинова этти. Ф.Абдулжалиловтынъ, М.Курманалиевтинъ, Я.Кудайбердиевтинъ ана тил акында ятлавларын Альвида Арунова, Алим Бесленеев, Камиль Арикбаев, Ислам Итупов окыдылар. Г.Бекмуратовадынъ «Шоьлиме», «Енъуьв куьнин белгилеп» деген ятлавларын Айсылу Шамшудинова эм Азиза Копиева окыдылар.
Сонъында шара «сорав-явап» кебинде оьтти. Шаирге окувшылар туьрли соравлар бердилер. Гульфира Бекмуратова оьзининъ яратувшылык йолы акында кызыклы этип хабарлады, окувшыларга ногай язувшылардынъ эм шаирлердинъ шыгармаларын окынъыз деп насихат этти, оьзининъ балаларга язылган ятлавларын окыды.
Мектеб директоры Арухан Бегали кызы Байманбетова оьз соьйлевинде шара уйгынлавшыларга, келген конакка разылыгын билдирип, келеекте де ана тилин саклавга багысланган шараларды оьткермеге кереклиги акында айтты.
Шара кызыклы болып оьтти.
Б.Даутова,
Карасу авыл мектебининъ окытувшысы.
Куьнбатар авылы
Ана тил куьни авылда уьйкен байрам болып озды. Куьн ана тил эм адабиат окытувшыларынынъ семинары ман басланды. Конакларды мектеб директоры Тамара Сраждин кызы Бариева хош алды. Ол оьз соьйлевинде мектебте ана тил соравы бойынша этилинетаган куллыклар акында айтты. Конак болып авыл мектебине Билимлендируьв управлениесининъ етекшиси А.Агаспарова, ана тил эм адабиат окытувшылар секциясынынъ етекшиси М.Гапарова, «Яслык» яслар организациясынынъ куллыкшысы А.Таушев, «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ корреспонденти Г.Бекмуратова, район мектеблерининъ окытувшылары келгенлер. Баслап конаклар мектебте туьзилген уьлке танув музейинде болдылар (етекшиси М.Саянова).
Семинар бойынша ашык дерислер озгарылды: «Эстеликтинъ янында» (М.Рамазанова), «Сыпат» (З.Махмудова), «Шоьллигимнинъ асыл тасы – Куьнбатар» (С.Терекбаева), «Проект майданында» (Х.Кокеева). Дерислерде окытувшылар ман баьри керекли амаллар кулланылды, олар окувшыларга бек анъламлы болып оьттилер.
«Мен ногайман, эм ногай тил – меним ана тилим» деген тема бойынша оьткен тоьгерек столда аьлиги заман ана тили мен байланыслы соравлар коьтерилди. Аьр бир окытувшы оьз исинде кулланатаган йосыклары акында ис йолдаслары ман боьлисти. Тувган тили акында докладлары ман мектеб завучы С. Байрашева, ерли «Карлыгашлар» балалар бавынынъ тербиялавшысы А.Изеева, ана тил окытувшысы А.Казманбетова, авыл китапхана етекшиси А.Шекирова шыгып соьйледилер. Солай ок ана тилди саклав кереги акында да айтылды. Аьлиги заман ата-аналардынъ биревлери балаларын ана тилине окытпага суьймейдилер, мага коьре, сондай ата-аналардан тувган тилди коршалав керек.
«Ногай тилге тартыламан» деп аталып, мультфильмлерди ана тилге авдарув конкурсы озгарылды. Конкурста тоьрешилердинъ алдында 9 мульт- фильмлер салынды. Ийги деген исти солардынъ арасыннан сайламага кы- йын эди. 3-нши орынды эки класс боьлип алдылар – «Энъ де уьйкен дос» (4-нши «б» класс, А.Казманбетова) эм «Дурыс амал» (3-нши «а» класс, етекшиси М.Рамазанова), 2-нши орынды – «Орманнынъ яшавы» (5-нши класс, етекшиси А.Сагиндикова) эм «Тетейдинъ тувган куьни» («Точка роста», етекшиси А.Абасова) алдылар. Биринши орынга «Ана мамонттынъ баласына» (6-ншы «а» класс, етекшиси Э.Шабазгереева) тийисли болды, эстафета Карагас авылына берилди.
Куьнбатар авылынынъ мектебининъ окувшылары оьз оьнерлерин коьрсеттилер, бийидилер, яттан ятлавлар айттылар. Солай ок концертте Алибий Романовтынъ етекшилеви астындагы «Шынъ» ансамбли усташа домбырада ойнадылар.
Мен «Ногайский район» МР администрациясы атыннан ана тил окытувшыларына Сый грамоталар тапшырдым. Ана тилине багысланган байрам бек кызыклы эди.
А.Акбердиев,
«Яслык» яслар организациясынынъ директоры.
Карагас авылы
Карагас авылынынъ К.Кидирниязов атындагы орта мектебинде окувшыларга ана тилин уьйретуьв, ногай аьдетлерин саклав эм яс несилге коьшируьв ниет пен коьп куллыклар этилинеди. Соьйтип, янъыларда мектебте, «Билимли бол» деп аталып, интеллектуальли-билимлендируьв ойын озды. Ойын «Яслык» яслар организациясы Ногай район Билимлендируьв управлениеси эм @sandyk_biz Интернет-туькеннинъ коьтергишлеви мен озгарылды. Шарады уйгынлавшылардынъ бас борышы балалардынъ эсин ногай халкымыздынъ тарихине каратув, олардынъ билимин оьстируьв эди. Ярыста 6 куьп сынасты. Ойын 3 кезек болып оьтти, аьр бир кезек 7 соравдан эди. Ойын катнасувшыларды тек оьз тарихин ийги этип билмеге шакырып коймай, ойламага, ортак билимин тергемеге, куьп пен бирге ислемеге амал берди.
Хошлав соьзи мен мектеб директоры Насипхан Багавдин кызы Шураева шыгып соьйледи. Конаклар атыннан «Яслык» яслар организациясынынъ директоры Арслан Солтан увылы Акбердиев соьз айтты. Конак болып шарада «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ председателининъ орынбасары У.Шандавова, «Ногай общинасы» организациясынынъ ваькили Р.Тангатаров, Ставрополь крайынынъ ногай региональли миллет-маданият автономиясынынъ исполкомынынъ, Коясыл авылынынъ, Нефтекумск каласынынъ мектеблерининъ ваькиллери катнастылар. Келгенлерге сыпыра туьздилер, мектеб музе- йин коьрсеттилер.
Ойын бек кызыклы болып оьтти. Биринши орынды Карагас мектебининъ куьби алды, экинши орынга Бораншы авыл орта мектеби тийисли болды. Уьшинши орынды Куьнбатар эм Орта-Тоьбе авыл мектеблери боьлистилер. Биринши эм экинши орынларды алган куьплер финал ойынында катнасаяклар. Енъуьвшилерге Сый грамоталар эм кубоклар тапшырылды.
А.Таушов,
«Яслык» яслар организациясынынъ куллыкшысы.
