Буьгуьнги бизим хабарымыз да сыйлы Баьтиримиз Халмурза Кумуковтынъ акында болады. Уьстимиздеги йылдынъ ишинде онынъ Уллы Аталык согысында баьтирлигин коьрсеткенине 80 йыл, тувганына 110 йыл болады.
Халмурза Кумуков 1913-нши йылда Кишкей Йилиншик йылгасынынъ бойында орынласкан Икон-Халк авылында тувган. Ерли ети йыллык мектебин тамамлап, баслап тувган Икон-Халк, оннан сонъ ногай яс алыс болмаган Усть-Джегута авылларындагы МТС-та тракторист болып куллык этип келген. 1941-нши йыл Кызыл Аьскер сырасына шакыртылып, онда аьскерлик аьзирлигин оьтеди. Оннан сонъ яс, сол замандагы баьри тенълериндей болып, Элге шапкынлык эткен явга карсы йолланды.
Халмурза Сахатгереевич Кумуков 262-нши Сиваш дивизиясынынъ 993-нши Суворов Орденли Тильзит стрелковый полкынынъ рядовойы болган. Сол полкынынъ командири, подполковник Иван Кваша каты юрген согысувлары акында коьп йыллар артта булай деп эскеруьвлерин эткен:
«Бизим 993-нши стрелковый полкы душпаннынъ коршаланувын бузгышлавы уьшин баслапкы позициясын алмага буйырык алды.
1943-нши йыл совет аьскерлери Харьков областиндеги Сухая Каменка авыл районында немец-фашистлерин каты согып келеди. 993-нши Тильзит полкы душпаннынъ коршалавын бузгышлав ниетте белсенли Пехота артиллериялык аьзирленуьвлериннен сонъ, душпаннынъ коршаланувын бузбага савлай куьшин салды. Немец-фашистлерининъ пехота боьлиги эм танк дивизиясы болган куватын аямай, ийги этип коршаландылар. Олар ер-ерде темир-бетон беркитпелерин, дзотларын эм дотларын курган эдилер. Сол явдынъ коршаланувын бузув мыратта полктынъ батальонларында айырым штурм куьплери туьзилдилер. Солардынъ бирисине рядовой Халмурза Кумуков та кирди. Сары тамбыз айынынъ 24-нши куьнинде артиллериялык аьзирлик коьруьвиннен сонъ, батальонлар душпаннынъ биринши траншеясын алдылар. Сол куьн батальонлардынъ коьплеген аьскершилери, офицерлери яраландылар эм ян бергенлердинъ де саны аз тувыл эди. Сол каты согысувында уьшинши батальонынынъ политикалык боьлигининъ командирининъ орынбасары, майор Дюковтынъ да яны курман болды. Полк экинши траншеядагы негизли пунктларына янасып келсе де, душпан дзотларыннан шыккан ялынлы оты оларды янастырмага бермеди. Экинши куьн танъда батальонлар тагы да атакага коьтерилдилер. Сол куьн уьшинши батальонынынъ командири капитан Ширяев ян берди, биринши батальонынынъ роталар командирлери де каты яраландылар. Дотлар эм дзотлардан токтавсыз аткан пулеметлардан куьшли давлап шыккан оттынъ астында ятып аьскершилер де онынъ токтавын саклайтаган эдилер. Кызыл тилли ялынлы оты пехотага уьйкен йойымлар аькелди. Сол вакытта штурм куьплери дзоттан атувларды токтатув ниет пен алдыга йылыса бердилер. Уьшинши батальонында сегизинши ротасын атакага 18 ясындагы рядовой Василий Лаптев коьтерди эм …ян берди. Экинши ротадынъ офицерлери де яраландылар. Сол бек кыйын аьсерде, эш бирев коьтерилип алдыга абытлап болмаган мезгилде, рядовой Кумуков алдыга йылысты. Бир шунъкырдан экинши шунъкырга, тереклердинъ бутакларын тайдыра берип ясырынып, ол колында автомат эм белинде ядыралары ман алдыга аста йылысып барды. Токтавсыз еллей эскен оттынъ астында аьскерши йылысып, дотка етти, онынъ йолдаслары Халмурза Кумуковтынъ турып дотка карап шапканын эм дот тесигине ядыраларын таслаганын коьрдилер. Душпаннынъ от атувы тырс тымды. Экинши рота эм онынъ артыннан батальон коьтерилдилер. Сол заманда доттынъ оты тагы да янланды. Сол вакытта автомат пан коькирегин телеме-тесик эткен Халмурза оьзининъ кевдеси мен доттынъ тесигин япты. Онынъ йигитлиги савлай полкты кайратландырды».
Соьйтип, ногай ясымыз, рядовой Халмурза Кумуков Александр Матросовтынъ йигитлигин кайтарып этти. Халкымыздынъ алал увылы Халмурза Кумуков оьзининъ яс яшавынынъ баасы ман полк операциясын етимисли озгарувын канагатлады. Сол зат уьшин йигит яс Совет Союзынынъ Баьтири деген атына тийисли этилди. Савгалав кагыты подполковник Иван Кваша ман да кол басылган эди. Полктынъ штабына бомбалар тасланып, ядыралар астында калувы ман Халмурза Кумуков оьлгеннен сонъ, Баьтир атына тийисли этилген документлери янып йок боладылар. Соьйтип, ногай йигитимизге Баьтир аты берилмей калады.
1943-нши йылдынъ кырк кийик айында Кумуковтынъ аьели ян бергени акында хат алды. Сол хатта рядовой Халмурза Сахатгереевич Кумуков 1943-нши йылдынъ сары тамбыз айынынъ 25-нши куьнинде йигитлерше ян бергени эм ол Изюминский районынынъ Сухая Каменка авылында коьмилгени акында билдирилген эди. Йигиттинъ ердеслери, бирге кызмет кылган аьскер йолдаслары аьдилликти тургызув уьшин коьп куллык юриттилер. 1990-ншы йыл казан айынынъ 4-нши куьнинде СССР Президентининъ буйырыгы ман 47 йылдан сонъ, ога Совет Союзынынъ Баьтири деген аты оьлгеннен сонъ берилди. Совет Союзынынъ Баьтирининъ атын Терекли-Мектеб авылында, онынъ тувган авылы Икон-Халкта орамлары, оьз авылында орта мектеби тийисли юритип келедилер. Терекли-Мектебтинъ, Черкесск каласынынъ паркындагы Баьтирлер Аллеясында онынъ эстелиги салынганлар. Онынъ йигитлиги акында шаирлеримиздинъ, язувшыларымыздынъ шыгармаларында орын тапканлар, сол йырлар канатлы йырларга да айланганлар.
Онынъ коьрсеткен йигитлиги яс несилге дайымга коьримли уьлги болып калады.
Г.Нурдинова.
Суьвретте: Совет Союзынынъ Баьтири Халмурза Кумуков.