Караногай районын немец-фашистлериннен босатувына 80 йыл толувына багысланып, янъыларда орталык китапханада «Есть имена и есть такие даты» деп аталган эрклик дериси уйгынланды. Шарада Кадрия атындагы мектебининъ 8-нши класс окувшылары катнастылар. Солай ок сыйлы конаклар эсабында мунда Ногай район уьлке-танув музейининъ етекшиси, ДР ат казанган маданият куллыкшысы Каирбек Бальгишиев, Уллы Аталык согысынынъ катнасувшысы Абу-агайдынъ кедеси Арслан Бекмурзаев шакырылдылар.
Балалардынъ патриотлык сезимлерин оьстирер мыратта, китапхана куллыкшылары сыйлы ветеранлардынъ суьвретлери мен, согыс йылларына эм ветеранлардынъ йигитлигине багысланган ятлавлар язылган стенд аьзирлегенлер. Эрклик дерисин китапханадынъ бас библиографы Сапихан Курпаева ашты, оны ман бирге шарады Арина Якубова да юритти.
– Уллы Аталык согысы йылларында Караногай районынынъ яшавшылары, савлай Совет Союзынынъ халклары ман бирге колларына савыт алып, Аталыгын коршалавга турганлар. Муннан согыска баьриси 2560 аьдем кеткен, олардынъ тек 520-сы уьйине кайткан.
1942-нши йылдынъ 25-нши августында фашистлер Терекли-Мектебке эм онынъ касындагы авылларга киргенлер. Олардынъ Каспийге шыкпага эм онынъ нефть байлыкларын алмага мыратлары болган. Биринши кере гитлершилер Терекли-Мектебке 1942-нши йылдынъ 4-нши октябринде бомбалар таслаганлар.
15-нши октябрьде совет 4-нши гвардиялы атлы корпусынынъ кесеклери фашистлерди Ногай шоьлден Ставрополь крайынынъ Ипатово каласына дейим кувганлар, – деп балаларга хабарладылар С.Курпаева ман А.Якубова.
Сонъ окувшылар Рахим Тореев, Иван Сорокин, Имран Джумагишиев шыгып ятлавлар окыдылар.
Каирбек Бальгишиев окувшыларга согыс йылларда Караногай районында туьзилген партизан отряды акында айтты. Онынъ соьзлери мен, немецлер бизим аьскерлер Караногайга ювыклаганда, аьрекетлеп, атыспай, мотоциклларын, велосипедлерин таслап, кашып кеткенлер. Уьйкен урыслар Уьй-салган авылынынъ касындагы Москва хутордынъ касында болганлар. Онда бизим коьп аьскерлер, летчиклер койылганлар. Ерли мектебининъ етекшиси бек уьйкен куллык эткен, сол урыста яны курман болганлардынъ атларын тапкан. Авыл етекшиси болса сол аьскершилерге багыслап эстелик салган. Аьли болса хуторга йигит аьскершилердинъ уныклары, немерелери барадылар.
Музей етекшиси солай ок окувшылар ман оьзининъ тетесининъ эскеруьвлери мен де боьлисти. Тетеси ога немецлер Караногай районынынъ яшавшыларыннан юмыртка, суьт сорап уьй-уьйге кирип юргени акында айткан. Йигерли кыскаяклы азык сорап келген немец аьскершисине ол сораган азыкты бермеген. Кыскаяклы бизим аьскерлер явды енъеегине сенген. Буьгуьн болмаса, танъла олар явды Караногайдан куваягын билген. Сол ярык заман келгенде, намысым мени кыйнар, деп ойланган кыскаяклы.
Арслан Бекмурзаев балаларга согыс йылларда бизим район Дагестан сырасында болмаганын белгиледи. Сога коьре, Уллы Аталык согысы йылларда немецлер Дагестанга кирмеген деп, Ногай районында да болмаган деген янъылыс ой болмага керек тувыл экенин билдирди. Солай ок ол оьзининъ атасы Абу Бекмурзаевтинъ согыс йолы акында хабарлады. Тагы да Арслан Бекмурзаев оьзининъ атасынынъ нацистлерге карсы юриткен иси акында да айтты. Сол нацистлерининъ уныклары бу куьнлерде бизим элимизге карсылык этедилер.
Сапихан Курпаева сыйлы ветеран Асан Межитовтынъ (бу йыл тувганлы 100 йыл болады) ясларга багыслап язган «Насихат» китабиннен «Ветеран» деген ятлавын окыды.
Окувшылар конакларга соравлар бердилер, олардынъ кызыксынувы эм Элине, Тувган ерине, онынъ тарихине патриотлык сезимлери сезилмей болмады.
Каты, кан тоьгисли согыста бизим атайларымыз эткен йигитликлер мутылмаган. Оларды коьп несиллер эслеринде саклап келеятыр эм аьли де сакларлар.
Н. Кожаева.
Суьвретте: орталык китапханада.
