Бу куьнлерде бизим тарихимиздеги энъ де кайгылы эм авыр куьнди эсимизге аламыз. 1941-нши йылдынъ 22-нши июнинде Уллы Аталык согысы басланган. Дав бизим халкымызга коьп кыйынлыклар аькелди, элимиздинъ яшавшыларынынъ коьп коьзясларын тоьктирди, уьйсиз калдырды, аявлы аьдемлериннен айырды. Сол кайгылы куьнлерден коьп йыллар оьткен сонъ да биз мунъаямыз, Уллы Аталык согысынынъ катнасувшыларын эсимизге аламыз эм олардынъ эстелигин оьрметлеймиз. Яс несилге наьсипли яшав савкатлаган атайларымыздынъ, олардынъ йигитликлери акында айтамыз. Ясларымыз тувган ерининъ баьтирлерин билмеге тийислилер. Совет Союзы 1945-нши йылда дуныяды фашизмнен куткарган. Сол йылларда ким ойлаган, 77 йылдан сонъ бизим элимиз тагы да нацистлер мен куьресер деп. Аьли согыс спецоперациясынынъ катнасувшылары – Енъуьвдинъ асабалары, атайлары эм уьйкен атайларындай болып дурыслык уьшин куьреседилер. Биз ынанамыз, биз билемиз, Енъуьв 1945-нши йылдагындай болып, бизики болар.
Оьзининъ атайы Уллы Аталык согысынынъ ветераны Зармуханбет Йылкайдар увылы Биймурзаев пен онынъ балалары, уныклары эм немерелери оьктемсийдилер. Ол 1920-ншы йылдынъ кырк кийик айынынъ 17-нши куьнинде Караногай районынынъ Так-Так авылында, аьлиги Ногай районынынъ Орта-Тоьбе авылында тувган. Етийыллык мектебин окып тамамлап, Зармуханбет Биймурзаев колхозда учетчик болып ислейди. Куллык этип баслаганлы коьп кетпей, ол Совет Аьскерининъ сыраларына шакыртылады. Бизим ердесимиз аьскер сырасында тийисли кепте аьрекетлейди, оьзин ийги яктан коьрсетеди, ама тувган авылын, шоьл оьсимлиги, ювсаннынъ ийисин, кардаш-тувганларын, суьйдимли хатыны Юмазиетти сагынады. Онынъ тезден авылыма кайтып, тувган еримде наьсипли яшайым деген мыратларын согыс бузады. Совет Аьскерининъ сыраларындагы куллыгын тамамламага алты ай калганда, Уллы Аталык согысы басланады. Зармуханбет Йылкайдар увылы 109-ншы стрелковый дивизиясынынъ 381-нши полкынынъ сырасында эшелон ман Ленинград каласын коршаламага йибериледи. Онда болса Зармуханбет Биймурзаев минометлы расчет-артиллерия взводынынъ командири эсабында яв ман согысады. Бизим ердесимиз етекшилеген боьликтинъ миномет эсабы ман бек коьп яв йок этилинген. Онынъ боьлигининъ йигитлери разведкага шыгып «тилди» аькелгенлер, олардынъ саны 30-га дейим еткен.
1942-нши йылда Ленинградты коршалавда коьрсеткен йигитлиги эм эрклиги уьшин Зармуханбет Биймурзаев Кызыл Юлдыз ордени мен савгаланган. Экинши Кызыл Юлдыз ордени мен ол 1944-нши йылда Прибалтикады, Сааремаа аралын явдан босатувда катнаскан уьшин савгаланган.
Уллы Аталык согысында коьрсеткен йигитлиги уьшин Зармуханбет Биймурзаевке 6 савга тапшырылган. Солай ок Совет Союзынынъ маршалы, СССР-дынъ Савытлы куьшлери мен Оьр Бас Командующийи Иосиф Сталиннен Лениградты коршалаганы эм Карело-финский перешейкады оьтуьвде катнасканы уьшин эки разылык алган.
Уьйине Зармуханбет Йылкайдар увылы 1946-ншы йылда кайткан. Согыстан сонъгы йыллар ол МГБ-да учетчик болып куллык этеди, 33 йыл узагына ДОСААФ район комитетининъ етекшиси болган. Зармуханбет Биймурзаев Уллы Аталык согысынынъ ветеранларынынъ Район советининъ агзасы болган, районнынъ ямагат яшавында белсенли катнасканы уьшин сыйлы ясуьйкенге «Ис ветераны» медали тапшырылган. Солай ок ол ясларды патриотлык яктан тербиялавга да уьйкен эс эткен.
Согыс катнасувшысы хатыны Юмазиет пен бирге 6 бала оьстирип-билим берген, олар болса атасы ман анасына 19 унык савкатлаганлар.
Бу куьнлерде оьзининъ нагашатасын Зарема Байманбетова йылувлык эм уьйкен суьйими мен эсине алады.
– Меним нагашатайым бек танъ аьдем эди, ол бизди – оьзининъ уныкларын баьрин де бирдей этип суьйген, аьр биримизге заман тапкан. Уллы Енъуьв байрамыннан бир юма алдын ол, оьзининъ медальлерин шыгарып, кумаш пан йылтыраганша сыпыратаган эди. Байрам озганнан сонъ, нагашатайым оларды кители мен косып йыйнайтаган эди. Ол суьме туьспесин деп, кийимининъ кисесине ювсанды салатаган эди. Нагашатайым оьзининъ медальлерин баалайтаган эди. Оьзек те савгаларын кайдай баа ман ол казанган, кайтип оьзининъ яшавын сынавга салган. Яде болса онынъ уьшин тувылма экен? Яшавыннан да баалы Эли уьшин куллык этип, яман явды Тувган ериннен кувмага, Уллы Енъуьвди ювыклатпага косым эткени, йогары иси уьшин берилгенине баалаганма экен?! Нагашатайым дуныядан кешкеннен сонъ, (ол яшавдан 1996-ншы йылда кеткен) меним энем онынъ медальлерин 9-ншы Майдан бир-эки куьн алдын тазалаган. Соьйтип, согыс катнасувшысынынъ туьзген аьдети токтамаган. Ол байрамнан алдын ян йолдасынынъ медальлери тагылган кийимин уьйдеги энъ де коьринетаган ерге илген. Байрамнан сонъ оларды аьдуьвлеп йыйнаган. Бу куьнлерде сол медальлер нагашатайымнынъ уьйкен кедесининъ уьйинде сакланадылар. Аьли нагашатам да, энем де бизим арамызда йок.
Коьшпели ата-бабаларындай болып, нагашатайым койлар саклайтаган эди, олар бизим сыйлы ясуьйкенде коьп эди. Йыл сайын Енъуьв куьниннен алдын нагашатайым яс козылар сойып, бизди уьйине шакыратаган эди. Сол балалыктынъ алтын куьнлерин аьли эскермеге меним яныма бек якын.
Нагашатайым согыстан сонъ, бир неше кере Ленинградка оьзининъ согыс йолдаслары ман йолыгыска барган. Ызгы кере сондай бир йолыгыска ол оьзининъ кишкей увылын аькеткен. Яс, йигит баьтир атасынынъ йолдасларынынъ касында олтырып, бек коьп хабарлар эситкен болар.
Бир неше йыл артта Уллы Аталык согысынынъ ветеранынынъ балалары атасынынъ сыйына Терекли-Мектеб авылындагы Биймурзаевтинъ орамына эстелик салдырганлар.
Мен оьзимнинъ нагашатайымды баьтир этип санайман, оны ман оьктемсиймен эм дайым да оьктемсиекпен. Согыс йылларында олар кайдай яс болганлар, аьли де яшав коьрмеген йигитлер биз уьшин, келеек несиллердинъ наьсипли яшавы уьшин канын-янын аямаганлар, – дейди Зарема Байманбетова.
Бизим атайлар эм уьйкен атайлар эткен баьтирлик дайымларга тек бизим юреклерде тувыл, келеек несиллердинъ юрегинде де сакланар.
Н.Кожаева.
Суьвретте: З.Биймурзаев.
