Согыс майданында болган эр йигитке болсын, хатын-кызга болсын кереклиги сол – берклик, куват эм ян уллылыгы.
Эс – сонынъ басы болады, тек ызы да бар дегенди айтып болмаймыз. Эс – бир кишкей шак, аьдемнинъ оьзининъ абыты, тирилердинъ оьлгенлер алдында алаллыгы.

Кайсы оьзгерис болса да, аьдемлик болган шаклы, аьр кайсысынынъ да данъкы болаяк… Не шаклы сувлар акса да, неше йыллар оьтсе де, биз дайым да, мысалга, Уллы Аталык согысын мутпаякпыз, соны биз аьдемлик яшавында энъ де уллы эм кан тоьгисли согыс деп айтып тураякпыз.
Уллы Аталык согысын эсимизге алып карамасак, бу куьнлерде Украина еринде болып турган согыс спецоперациясы акында соьзди баслап, тенълестируьв де этип болмаякпыз. Сол узактагы 1941-нши йылдынъ ишинде Германия СССР-га шапкынлык эткен. Коьплеген европа эллери фашистлер алдында коьп кешикпей, айлак кишкей болжал ишинде тизлерине шоьктилер. Сол заманларда болса, Сталинградтынъ орамларында сол калады явга бермес уьшин айлак куьшли урыслар айлап юрип турдылар, бу ерде Ленинград каласындагы, яшав уьшин юрген куьреслер акында, айтпа да айтпаймыз. Согыс бек авыр эм каарлы зат болады. Ер юзинде эллер араларында болсын, аьдемлер араларында болсын, арамлык болган шаклы, согыслар да, урыслар да болган эм болаяк. Эм солар аркалы аьдемлердинъ яшав оьмирлерине де зыян келтирилип, увыллардынъ оьмирлери кыскараяклар.
Россия аьдемлерининъ оьзининъ тувган ерлерине, Элине, Аталыгына суьйими дайым да уьйкен болган, сол суьйим олардынъ элди коршалавга дайым аьзирлигин коьрсетип келеди. Соны биз Уллы Аталык согысында, Афган эм Шешен Республикасында заьлим заман ишинде болып озган кампанияларда коьрип келдик. Он авыр йыллар Украина еринде тынышлы яшавшылардынъ наваларын бузып, рахатлыгын йойдырып турган.
Бир йылга ювык заманлар болады аьли Украина еринде согыс спецоперациясы юрип туратаганлы. Согыс спецоперациясы коьплеген зыян келген украин халктынъ коьзин де ашты эм яшавларын да енъиллетти. Оьткен йылдынъ кырк кийик айында кеспили аьскершилерге Россия Федерациясынынъ Президенти Владимир Путиннинъ буйырыгы ман мобилизованныйлар да косылдылар.
Россия элинде мобилизация белгиленгенлей ок, Ногай районымыздынъ Орта-Тоьбе авылыннан Мурат Джумагельдиев, Замир Абубекеров, Мурза Даутов, Динислам Авезов бириншилердинъ бириншилери болып йол алдылар. Алдыларында тыныш йоллар тувыл эди. Тынышлы яшавда тувып-оьскен йигитлерге нацистлер мен куьресуьвге шыгув уьйкен сынав болды деп айтпага да болады.
– Биз Донбасска келип туьскенлей ок, коьз алдымызда атылувлар, аьдемлердинъ оьмирлери кыскарувлар, элбетте, ийги зат тувыл эди. Оьзек те, мен оьзимнинъ йигеримди салып, уялып, коркпадым деп те айтпага болаяк эдим, тек ушын соьйлев биревди де уятлыкка калдырмаган, сога коьре, тек мен ялгыз тувыл, баьри йигитлер де бу ерде корктылар, – дейди бу куьнлерде каты яраланувдан сонъ, эмленуьв алып турган йигитимиз Мурат Сеперали увылы Джумагельдиев. Ол оьзининъ яраланган биринши куьнлери айлак авыр кеткени акында коьнъилининъ тоьменлиги мен хабарлайды.
– Мен оьзиме тапшырылган аьскер коьлигинде ремонт куллыкларын озгарып турганда, анъсыздан коьзиме яраландым. Янымда оьз авылымнынъ яслары, йолдасларым бар эди, колларыннан келген коьмеклерин де эттилер, баслап Санкт-Петербургта эмленмеге туьсти, сонъ Шешен Республикасында, аьли мага тувган юртта эмленмеге туьседи. Аьдем деген не затка да коьнеди дегенди бу ерде анълайман. Калада эмленип турган заманда, мени мен бир неше яраланган аьскершилер де бар эди, аьр бир куьп айырым ятады, меним коьнъилимнинъ йоклыгын коьрген врач, мени тургызды эм оьзининъ артыннан бармага тилек салды, меним аягым да, колым да бар, мен онынъ буйырыгын толтыраман, экевимиз баска боьлмеге киремиз, мунда болса, эки аягы да, коллары да йок киси, коьнъили де айлак тоьмен тувыл, ятыр, ога янасып, аманласканда, ол мага: «Шуькир этемен аман калганыма»,– деген соьзин айтады да, куьлемсирейди. Сол заман мен оьзим-оьзиме: «Мен кыйналмага да керек тувылман, –деген ойга келдим, –дейди Мурат Джумагельдиев.
Оьзек те, аьр аьдемге берилген муьшелердинъ биреви де босына тувыл, ама яшав ман ыспатланып келеди, аьр кайсымыз да, муьшелеримиздинъ баьрисининъ барлыгына яде йоклыгына карамастан, берилген оьмиримизди суьреекпиз.
Орта-Тоьбе авыл мектебинде Насият Аскерхан кызы Янакаевадынъ уйгынлавы ман Мурат Джумагельдиев авыл мектебининъ окувшылары ман йолыгыста да болды. Йолыгыс кызыклы эди. Мурат йыйылган балаларга, оьзине эсине алмага тыныш болмаса да, согыс спецоперациясынынъ катнасувшысы болып, Украина еринде озып турган оьзгерислер акында хабарлады. Олар оьз йолдаслары ман Донбасс каласын коршалавда катнасадылар.
– Кайсы ерде де шынты дослык эм йолдаслык керегин айтып кетти. Бу согыс спецоперациясында тувган тилинъди билуьв де айлак маьнесиз зат тувыл эм сиз ана тилди уьйренуьвге уьйкен маьне бермеге керексиз. Анълатып кетейим, олай дегеним, мен явдынъ аьли акында орыс тилинде айтсам, мени коьплер анълайды, оьз тилимде соьйлесем, мени анъламайтаган етекши болса да, онынъ янында мени анълаган, ога еткереек…
Ийги яшавга баьри шартлар болган уьй ошактан кырга барып, манъгазы казып яшаган, оьзек те, тыныш тувыл, ама биз – эр кисилер болганнан сонъ, эл мен бирге болмага борышлымыз, –дейди йигит Мурат.
Йолыгыстынъ барысында эртеректен аьзирленген видеороликлер: биреви –согыс спецоперациясынынъ катнасувшыларына (Орта-Тоьбе авыл йигитлери), экиншиси – сол спецоперациясында ян берген ногай йигитлерге багысланган эди. Аьр кайсысын да коьзяссыз карамага кыйын эди. Биз уьшин, Эли уьшин юрген йигитлер, янларын курманлык эткен эр кисилер – аьр бириси сыйлавга тийисли.
Шарадынъ ызында Муратка оьзининъ разылык, оьктем соьзин мектеб етекшисининъ тербиялав ислери бойынша орынбасары Сеперхан Казманбет кызы Джумагишиева айтып кетти. Окувшылар И. Нургушуев («Дети Кавказа за мир на Кавказе» деген республикалык конкурсынынъ енъуьвшиси) ийги этип ятлав окыды, коьзяслардан сонъ, коьнъилимизди К.Боршакаевтинъ домбыра сазы коьтерди. Сондай ийги аьлде аманластык эм Муратка, онынъ йолдасларына тек ийгиликти йораймыз эм омыравлары толып, тек енъуьв мен кайтканды куьтемиз.
Йолыгыстан эстеликке суьвретлер калдылар.
Г.Сагиндикова, РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретлерде: йолыгыстан коьринислер.