Аталыгымыздынъ аьскершилери кайсы заманларда да кан тоьгисли согысларда явды коркынышсыз эм аявсыз сокканлар. Элимиздинъ шынты увыллары данък уьшин тувыл, Тувган ери уьшин оьзлерин аямаганлар. Эл эм етекшилев салган борышлар ман буйырыкларды олар кайдай баа ман болса да, толтырмага шалысканлар. Керек болса, Эли уьшин олар оьз янларын да аямаганлар.

Бу куьнлерде де Россиядынъ согыс аьрекетшилери оьзининъ эр борышын ЛНР эм ДНР еринде толтырадылар. Олар россиянлылардынъ аьлиги эм келеек несиллерининъ тынышлы яшавы уьшин нацизм мен куьреседилер. Элине кы- йынлык келгенде, Россиядынъ шынты увыллары оны коршалавга турдылар. «Ким коршалар бизим Россияды, онынъ увыллары коршаламаса, ким элимиздинъ душпанларын согар, эгер биз болмасак», – дейди Донецк эм Луганск халк республикаларын коршалав бойынша согыс спецоперациясынынъ катнасувшысы, Эрклик Ордени мен савгаланган ердесимиз Ренат Алимханович Елманбетов. Ол согыс спецоперациясы озып турган ерде уьстимиздеги йылдынъ 1-нши июлиннен алып сентябрь айына дейим «Ахмат» спецотряд сырасында болган.
Ренат Елманбетов Дагес- тан Республикасынынъ На- риман авылында 1983-нши йылда тувган. Онынъ атасы Алимхан Курманбаевич коьп йыллар узагына «Путь Ленина» совхозында зоотехник болып куллык эткен, анасы Саниет Кадырбердиевна – педагогикалык исининъ ветераны, Нариман авылынынъ бир неше несил балаларына орыс тили эм адабиятыннан билимлер берген. Атасы ман анасы оьз увыллары Рустам эм Ренатты кишкей заманнан алып, тувралыкка, яшавдагы шынты баалыкларды айырып билип уьйреткенлер.
Ренат Елманбетов авылхозяйстволык механигининъ кесписин байырлар уьшин, мектебти тамамлап, Краснодар крайындагы Ейск каласына окымага кетеди. Ол службасын эки йыл узагында Севастополь каласында Черноморский флотынынъ тенъиз пехота батальонында бардырган. Сол йыллар бу калада Россия Федерациясынынъ базасы болган. Аьскерде болган эки йыл ишинде ол Аденский заливта туьрли патшалыклардынъ савда корабльлерин тенъиз пиратлардан саклаган. Сол якларга баска аьскер йолдаслары ман Ренат Елманбетовты 2-3 айга, солай ок ярым йылга дейим таслаганлар. Службасын бардырган заманда Ренат Алимханович 2005-нши йыл Москва каласында Енъуьв парадында катнаскан. Аьскерден тувган ерине кайтып, бизим йигит Ногай районы бойынша Россия МВД-сынынъ боьлигинде ислейди. Баьри янъыга эм белгисизге тартып турган яс юреги Ренатты тагы да баска якларга йолландырады. Яшавда баьри затка да кайдай болса да йолыгыслар, оьзгерислер себеплик этеди. Соьйтип, Ренат МВД-дынъ санаторийинде тыншайган заманда, элимиздинъ сырт якларындагы колониядынъ етекшиси, кадровый офицер, подполковник пен танысады. Ол оьткир коьзи мен йигерли ястынъ баьрине де берилмейтаган ийги касиетлерин сезеди эм оьзи мен ислемеге шакырады. Ренат Алимханович коьп ойламай, узак йолга аьзирленеди. Ол Уралда бир йыл службасын бардырады, сонъ оны тайгага йибередилер. Соьйтип ол Приморский крайында Уссурийск каласында, ЯНАО Лабытнанги каласында Дембиге йолыктырувды толтыратаган федераллык службасында (ФСИН) куллык этеди. Элимиздинъ каты табиатлык аьлли ерлеринде аман калып уьйренеди. Сулыплы куллыкшыды Санкт-Петербург каласына шакырадылар. Онда ФСИН-дан МВД-га коьширедилер. Элимиздинъ сырттагы бас каласында Ренат СОБР-да куллык этеди. Биревге де сыр тувыл мунда тек ийги аьзирленген, куьш-куватлы, аьскер исинде сулыбы болган эр кисилер куллыкка туьспеге болатаганы.
Украинада согыс спец- операция басланганда, Ренат оьзининъ йолдаслары ман элимиздинъ япсарларын коршаламага бармага токтасады. (Ренат пан бирге Севастопольдеги аьскер боьлигинде службасын бардырган яслардынъ коьбиси спецоперациясында катнасып, Эли уьшин янларын бергенлер.) Олар алты ай узагына аьзирленедилер. Олар дегеним, Ренат пан бирге 8 йигит. Бир -бирин ийги билген, тап оьзине сенгендей этип бир-бирине сенип болган йолдаслар. Бу йигитлерге бирев де тилемейди, бирев де буйырык бермейди, олар оьзлерининъ ян шакырувы ман Россияды коршаламага турадылар. Эр кисилер Ренатты оьзлерининъ командири этип сайлайдылар. Олардынъ арасында «Россия баьтири» деген атты (МВД боьлигинде ислеген заман) казанган аьдем де болган, тагы да Ренаттан ясы ман уьйкенлер де болган, ама олар биреви де бизим ердесимиздинъ бир соьзин де ерге туьсирмей, буйырыкларын толтырганлар. Биреви де бир де не уьшин ондай буйырык бериледи деп те сорамаганлар.

Бир куьн йигитлеримизге борыш толтырмага бармага буйырык бериледи. Ренат Елманбетовка 15 аьдемнен эки куьп йыйнамага керегин билдиредилер. Ол болса, оьзининъ сегиз йолдасыннан оьзге, бирев де керек тувыл экенин анълатады.
–Кайсы исте де, боьтен де согыста бирлик керек. Оьз йолдасларыма мен сенемен, мен билемен, эгер менде энъ де ызгы кесек оьтпек болып биревине берсем, ол оны ман калганлар ман да боьлисер. Баска, ят аьдемнинъ мен кылыгын, касиетин билмеймен. Сога коьре, мен оларды саклап болмаска боламан. Оьзимнинъ йолдасларыма мен соьз бергенмен, биз сегиз аьдем болып спецоперация озып турган ерге кирермиз эм сол шаклы болып соннан аман-эсен шыгармыз деп», – дейди Ренат. Сол соьзлерден сонъ ога оьз куьбине баска аьдемлерди алмаска ыхтыяр бериледи. Соьйтип, айырым эки куьп биревинде – 15, экиншисинде 8 йигит берилген борышты толтырмага йолга туьседилер.
– Коьликке минеектен алдын биз аьр дайым да йолдасларымыз бан аманласамыз, бир-биримизден кешируьв тилеймиз. Ким биле, белки, бу бизим ызгы бирге йол шыгувымыз болар. Соьйтип этип, биз кеште коьликке олтырдык. Эки БТР йол алды. Бир неше саьаттен сонъ, коьликтен туьстик, калган уьш шакырым йолды биз яяв юрмеге керек эдик. Бир заманнан сонъ, бизге карап яв ракеталар атып баслады. Экинши куьптегилер (олар бизден 500 метр арман) кышкырдылар эм атыстылар. Соны ман олар оьзлерин билдирдилер. Меним куьбимдеги яслар бизге карап яв атыс ашканда, ерге яттылар, сесин шыгармай, оьзлерин билдирмедилер. Сонъ экинши куьптеги 15 аьдемге карап ракета туьсти… Олардынъ биреви де аман калмады. Бизим куьп туьнде яв болган ерге етип, кирди. Душпанлардынъ биревлери уйклап ятыр, биревлери — тыншаядылар. Биз бир атыс та этпей, аста-акырын есирге аьдем алдык. Сонъ ол бизге керекли билдируьв берди. Кайтып бараятканда, ян берген 15 аьдемнинъ кевдесин йыйнап аькеттик», – деп хабарлайды Ренат Елманбетов согыс спецоперациясында берилген борышлардынъ бирисин толтырып кайтканлары акында.
– Мен аьр дайым да согысувга шыкканда оьзимнинъ йигитлеримнинъ киселерин тергеймен. Оларга таьмеки, серник алмага ыхтыяр бермеймен. Таьмекидинъ ярыгы кеште узактан коьринеди, ийиси де тез сезиледи. Тек саьат эм рация алмага керек, – деп хабарын бардырады ол.
Сийрек куьлемсирейтаган Ренаттынъ кайдай кенъ эм юмсак юрекли экенин аьдем йорык анъламаска да болады. Согыста коьп кы- йынлыклар коьрген, коьзи алдында бек коьп яслар ян берген йигиттинъ туьсине бу куьнге дейим онынъ согыс йолдаслары келеди. Онынъ сесинде кайдай ян авырув сезиледи, ама ол Эл коршалавшы, а Аталыкты коршалавшы кайдай болмага керегин Ренат биледи. Ол явды каты эм аявсыз сокса да, яраланган яв ман аьллескенде, уьйкен аьдемшилик эм танълык коьрсетеди.
– Аьр дайым да, кайсы аьллерде де аьдем болмага керек. Яв бизим есирге туьс- кен ясларымызды аямайды, сога да карамастан аьдемшиликти йойытпага ярамайды. Бизге бир кере эки авыр яраланган яв аьскершилерин аькелдилер. Биреви айлак коьп кан йойыткан, спецмашина еткенше, ол яшамаягы белгили. Мен ога янастым эм экевимиз бир-биримиз бен юрегимизди ашып соьйледик. Ол орыс тилинде меннен кайдай халк экенимди сорады, яшавынынъ ызгы такыйкаларында «ногай» деген халктынъ акында билип, эситип кетпеге тиледи. Мен ногайлар Эдигединъ тувдыклары экенимизди айттым. Сонъ, оннан тагы да кайдай мырады барын сорадым. Ол мага аш болганын билдирди. Мен кисемде калган энъ де ызгы сникерс каьмпетимди ога бердим. Аьскершидинъ оны шайнамага куьши йок эди, ол каьмпетти кесеклеп ютты. Колымда болган бир увырт сувды да мен ога туттым. Бир кесек заманнан сонъ, ол ян берди. «Оьзимиз де аш болып юргенде, нете сен азыкты биз бен боьлиспей, явга бердинъ?» – деп согыс йолдасларым меннен сорадылар. «Аьр дайым да аьдем болынъыз», – дедим мен оларга, сизинъ аьли де ашамага да, ишпеге де амалынъыз болар, онынъ болса, бу энъ де ызгы амалы эди. Сонъ йолдасларым ман бирге мен явдынъ аьскершисин коьмдим», – деп тагы бир юрекке тийген оьзгерис акында хабарлады бизге Ренат Алимханович.
Янъыларда Ренат Елманбетов бир юмага ата-анасын коьрмеге келгенде, оны тувган мектебине окувшылар ман йолыгыска шакырдылар. Шарады Нариман авыл мектебининъ 8 «б» классынынъ класс етекшиси Зульфия Кувандыкова юритти. Мунда мектеб етекшилери, окытувшылар, 8-11 класс окувшылары ортакшылык эттилер. Окытувшылар уьйкен оьктемлик пен оьзининъ алдынгы окувшысы, аьли – баьтир Ренатты йолыктылар. Мектеб етекшиси Байрамбике Куваевна Тенгизова, окув бойынша етекшидинъ орынбасары Тагира Солтанбековна Асанова Ренатка бек коьп йылы соьзлер айттылар. Окувшылар баьтир ердесине соравлар бердилер. Ренат балаларга ногай тилин билмеге, сол уллы халктынъ тувдыклары болганымызга оьктемсимеге шакырды.
(Ызы 4-нши бетте).
(Басы 3-нши бетте)
– Согыс спецоперациясы озып турган ерде меним касымда тек орыслар эм мышыгызлар бар эди. Бир ногай яс та йок, тилимиз келискен кумык яслар да йок. Сонъ мен оьзиме «ногай» деген позывной алдым. Автоматыма «ногай» деп уьйкен язув эттим. Тилимди сагынып, оьзим -оьзим мен ногайша соьйледим, – деп балалар ман боьлисти сыйлы конак. Тагы да ол окувшыларга балалардан алган хатлар спецоперациядынъ катнасувшыларынынъ юреклерин кайтип йылытатаганын айтты. Балалар аьскершилерге оьзлери ярасыклаган бетявлыклар, колгаплар йибередилер. Солардынъ сырасында согыс аьрекетшилерине энъ де баалысы – хатлар. Ренат аьлиге дейим Россиядынъ туьрли регионларыннан балалар язган хатларды саклайтаганын билдирди.
Ренат Елманбетовтынъ коькирегинде медальлер ярасыкланадылар. Онынъ савгаларынынъ сырасында «За ратную доблесть» медали де бар. Ол Ренат Алимхановичке оьзи мен кеткен 8 согыс аьрекетшисин аман-эсен согыс спецоперация озып турган ериннен кайтарганы уьшин берилген. Бизим ердесимиз йолдасларына берген соьзин ыслаган. Согыста яде баска ерде, бакты язганнан кашып болмайсынъ, ама командирдинъ согыс исин билуьви, усталыгы эм сулыбы аьскершилерининъ яшавын сакламага ярдам этеди. Ренаттынъ тез эм тувра алган карарлары онынъ йолдасларын аман саклаган деп йигерли кепте айтпага болады.
Балалар баьтир ердесимизден Эрклик медали не уьшин ога тапшырылганын сорамай болмадылар.
– Бир кере мага согыс кайнаган ерге оьзимнинъ куьбим мен тувыл, баска яслар ман кетпеге туьсти. Олардынъ командирин бир урыста урган эдилер. Карайман, доьрт яс йок. Коьликтен каргып туьстим. Окоплар ман ерге ябысып, йылысып басладым. Мен 300 метрдай ер ятып оьттим, мага сол бир ай замандай болып сезилди. Йогардан токтавсыз атадылар. Уьш метр ер оьтип токтайман, кайгадер ерге куьшли ябыссанъ, сол шаклы яшавынъды сакламага амал сага бериледи. Яраланган аьскершилердинъ биревин аркама, баскаларын шпагат йиби мен оьзиме байлап, йылысып, атыслар болаяткан ерден шыгардым. Аьли олар баьриси де аман-эсен. Мени мен аьллеседилер, ата-аналары мага келип, савбол айтпага суьедилер. Мага ол заттынъ кереги йок, олардынъ аман калганы мага уьйкен савга. Эрклик ордени мага яраланган ясларды куткарганым уьшин эм тагы да, берилген буйырык бойынша, туьнде яв орынласкан ерге барып олардынъ биревин есирге алып келгеним уьшин тапшырылды», – деп Ренат Алимханович балалардынъ соравына явап берди.
Ренат Елманбетов окувшыларга тынышлы яшавды, бизге берилген онъайлыкларды, оьтпекти эм сувды баалап билмеге керегин айтты. Биз ЛНР-да турган еримизге азык еткерилетаган эди. Дуьги, секер эм баска азыкларымыз бан биз ерли тынышлы яшавшылар ман куьн сайын боьлисемиз. Олар, Россия етекшилевине эм аьскершилерине уьйкен савбол айтатаган эдилер. Соьйтип, бизге согыслар болып турган ерлерге бир неше куьнге бармага туьседи, энъ де коьп дегени согыс кайнап турган ерде 16 куьн узагында болганмыз. Сонда, оьзек те, аькеткен ас-сув кутылады. Бир неше куьн узагына оьтпектинъ увагына эм бир увырт таза сувга заьр болган куьнлер де боладылар. Урыслар озган ерге оьтпек аькетемиз, ол коьгереди, катады. Оьтпекти автомат пан урып, кесеклерге боьлемиз, сонъ сувга йибитип, ашаймыз. Ама коьгерген оьтпек йок болган куьнлеримиз де аз болмаган.
Яздынъ бир куьшли исси куьнинде мен БТР ишинде янтайып туры эдим. Меним аьскершилерим арман тереклердинъ астында тыншаядылар. Биз буйырыкты куьтип турмыз. Мен де БТР -дан туьсип, олардынъ янына келдим. 15 такыйкадан сонъ, 3 ракета арт артыннан келип, БТР-дынъ уьстине туьсти эм коьликтен бир зат та калмады. Онынъ ишинде азыклар эм сув бар эди. БРТ атылган сонъ, доьрт куьн ашамадык эм ишпедик. Доьртинши куьн ямгыр явды. Танклар кишкей шукыр калдырган ерлерге сув йыйналды, биз соннан сув иштик. Сога коьре, таза сув ман оьтпекти баалап билмеге керек, баьри затка шуькир этип турмага тийисли.
Бир кере оьз согыс йолдасым ман 15 куьн блиндажда турдым. Ол мени мен келген согыс аьрекетшилер куьбиннен тувыл эди. Экевимиз кесек оьтпекти боьлисип, яшадык. Ол да бир согыста оьлди. Онынъ кевдесининъ кесеклерин мен оьзим йыйнадым. Согыслар болган ерге барганша, ол мага бир кеше кырга барып ясыл оьлен арасында янтайып, юлдызларга карайыкшы деп тиледи. Кырда ол меннен сорады: «Мен аьли таза сув ишпеге эм шоколад ашамага мырат этемен, а сенинъ кайдай аваслыгынъ бар». Сога коьре балалар, бу тынышлы яшавдынъ онъайлыкларын баалап билинъиз, – деди окувшыларга Ренат Елманбетов.
Ренат Елманбетов эки кере яраланган. Ол коьп каты урысларда катнаскан, явдынъ курсап алувында да болган. Кайсы аьллерде де, ол оьзин Россия согыс аьрекетшисине тийисли кепте юриткен. «Бизим арамызда Элин саткан аьдемлер болмаган. Согыс йолдасларымыз бан бир-биримизге соьз бердик, явга есирге туьспейик деп. Сонынъ уьшин бизим сол беттеги ийинимизде граната туратаган эди», — деген Ренаттынъ соьзлери де меним эсимде. Ол дайым да «Бизим Россия» деп, элимиздинъ акында уьйкен суьйим мен айтады.
Ренат Елманбетовты уьйкен аьриптен инсан деп санайман. Онда коркынышсызлык, йигитлик, йигерлик, усталык, командирдинъ сулыбы, языксынув, Элине, тувган ерине, халкына, анасына суьйим касиетлери бар. Ол согыс спецоперациясына барганы акында ата-анасына билдирмеген, оларды кыйнагысы келмеген, соны да йигитлик демеге болады. Меним хабарым, соьзсиз де, баска болар эди, эгер мен Ренатты таныганлар ман йолыгысып, хабарлаган болсам. Мен шекленмеймен, олар согыс йолдасы, командири акында бек коьп ийги соьзлер айтар эдилер. Белки, мен онынъ коьп ийги касиетлерин сезбей де калган боларман, неге десе Ренат мактанатаганлардан тувыл. Балалар сорав бермесе, ол эткен йигитликлери акында бизге айтпаска да болар эди. Тек билемен, Ренат Елманбетовтай Элин суьйген, ол берген борышларды толтырмага аьзир баьтирлер болган шаклы бизим элимиз — Россияды бир яв да енъип болмас.
Н.Кожаева,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретлерде: Р.Елманбетов тувган-оьскен ериндеги мектебте; Енъуьв парады Москва каласында.