Бу йылдынъ ишинде газетамыз бетинде, «Яхшылыкка йолдас болайык» деп аталып, бир макала баспаланып шыкты. Онынъ бас ойы – менимше, бизим яшав оьмиримиз бойынша инсанлар ара кепленип, ямагат арасында маьнелиги ягыннан уьйкен орын тутатаган катнаслык, авылдас-ювыклардынъ татымлыгы эм сондай баска анъламларга негизленип оьтетаган аьр биримиздинъ яшавы дегенде.

Макалада белгиленгенлей, «тувганнан куры калмаган, оьлгеннен де куры калмас» деп айтылганлай халкта, ювык аьдеми аьне ахырет дуныяга кетуьви мен байланыслы кара кайгы аьр бир инсаннынъ басына келеди. Сондай аьлде аьр аьдем оьз кайгысына оьзинше коьмиледи эм тек оьзи биледи кайтип басыннан кеширетаганын. «Баьри заты ишинде» дегенлей, юрек дерти, кайгы-ойы ян тоьрин толысынша бийлейди, ама тыстан кайбиревлерге, боьтен де, коьз астыннан карасын таслап, «акыллыгын кулланып», мундай аьлде де баскага тоьре болмага суьетаганларга кайдай ды бир келиссиз болып коьринеди, олардынъ ойына коьре. Айтпага, меним яшавымда сондай бир аьл орын тапты. Тайды арамыздан бир йолдасымыз, бирге окыган тенъимиз узакка созылган каты авырувдан сонъ. Сол сувык хабар келгенде, савлай кевдем мен катып калгандай болдым, ама коьзимнен эш бир коьзяс тамшысы да шыкпады. Сол мезгилде мен кайбиревлерди, неге ди билмеймен, коьзине илинип, «Бу бир туьйир де кыйналмайды-ав» деген ойга да аькелиппен. Ама сонъгы куьн, яназыда, коьзясымды сув агымындай тоьгип, йылавымды тыялмаганыма да эс каратканлар табылыпты экен. Биревдинъ кайгылы куьнинде мага маьне берилип, соьз болганы, оьзек те, аьжейип тувдырды, эм энди мен коьплеген йыллар артта анамнынъ «бирев сыйлап келсе, баскасы сынап келеди» деп айтканы керти соьзлер экенине шекленмеймен. Тагы да бир болган исти эсиме туьсирейим.
Савлай яшав оьмири алдыда болып, 30 ясларыннан янъы оьткен бир яс йигит ювыгымыз, «кате аяк астында» дегенлей, каты кателенип, кенетеннен дуныядан тайды. Кара кайгыга коьмилген каьрип ана, кара кийимге оранып, юрек дертин коькирегине тегараннан сыйдырып, кеше-куьндиз кирпик какпай, эш бир нава таппай, коьзлеринде коьзяслары кеппей, аьдетимизге коьре, оьлидинъ сыйына баьри дуасларын этуьв мен озгарды сол йылын. Ама соны ман яшав кутылмайды, ол алдыга адымлап бара береди. Эм энди бу кыскаяклы оьз тилине «ие» шыгып болмайтаганлардынъ авызына туьсти. Себеби де не экенин айтайым. Бир йыл озган сонъ, ювыклары каьрип анадынъ коьнъилин бираз сама авлав уьшин, бир кафеде йыйылысып, онынъ мерекеси мен байланыслы болып дуас иширтиптилер. Неге ол баьри ерге де бурнын тыгып юретаганлар ягыннан айыплав соьзлерге тийисли болды? Яде ондайлардан ыхтыяр алмага керек эди ме? Анълав бек кыйын.
Тагы да белгилеп озайым, яшав деген бир еринде токтамай алдыга барады, эм аьр инсаннынъ яшав оьмири оьз суьйинишлери эм, оькинишке, оьз кайгылары орын табув ман йогарыдан берилген язувга коьре оьтеди. Аьдем деген кайгысына коьмилип савлай яшав оьмирин озгарып болмайды, юрегининъ каты дерти сакланса да. Бу оьзиннен алдын аьвлетин йойган кыскаяклыдынъ юрегинде кедесининъ ярык эстелиги оьзи коьрге киргенше дейим де тураяк, оьз кайгысын ол оьзи биледи. Ама энди ювыкларынынъ оны колтыклав ман эткен ийги ниетин таптап, оларды оьзи ойлаганша айыпламага эш биревдинъ де ыхтыяры йок. «Биревге тоьре болма…», – дер эдим мен бу ерде.
Бос соьзлер мундай авыр куьнде келиссиз. «Оьли – баьрине де ортак» дегенди эске алып, мейит шыккан уьйге коьмек эткени ийги. Бизим аьдетимизге коьре озгарылатаган дуасларды оьткеруьв енъил тувыл, сонынъ уьшин «оьлидинъ де оьрмети бар» деп озгарылатаган дуасларда кол коьмегимизди де, карыж коьмегимизди де этейик. «Эл ваьлий» дегенге таянып яшайык. Кайгы бир аьдемнинъ басында турмасын. Бурынгыдан алып камыр казув, оьлиди аьруьвлеп кепинге салув эм камырга ерлестируьв, дуа куьнлерде ас-сув асув, савыт-касык ювув деген ислер савап уьшин этилетаган эди. Аьли болса аьр бир буйым битируьвдинъ оьз тоьлев кадери токтастырылган. Оларды акша эсабында ким токтастырган экен?.. Бу ерде мен оьзимнинъ бир танысымды эсиме алдым. Онынъ айтувы ман, ол ятак аьлдеги анасынынъ пенсиясынынъ бир кадерин кери таслап, йыяды. «Не уьшин?» – деген соравыма ол: «Яназысына йыяман…», – деди. Буьгуьнде оны мен анълайман, неге десе йок аьли аьдемлерде баскага тирев болайым деген ниет, эм сондай аьлде биревге таянып болмайсынъ. Осалланады аьли дос-кардашлар, авылдаслар ара катнаслык, байланыс. Тек ялгыз бир оьзинъе сенмеге туьседи. Аьр кайсымыз «саваплык уьшин этпеге керек» дегенди муттыкпа экен? Ынангым келмейди.
Ама яшавымыздан уьзип тайдырмага керек бир аькис аьдетлеримизди, неге ди билмеймен, тутамыз. Айтпага, «Яхшылыкка йолдас болайык» деген макаладынъ авторы, журналист эм шаир Гульфира Бекмуратова белгилеп озганлай, дуасларда туьйиншиклер, йыртпышлар берис-алыс пан байланыслы аькис аьдет кыскаяклылар ман неге койылмайды? Айтпаса да , йылав ман оьлиди йоклав мезгилинде, автор айтканлай, йылтыравык кагытларга оралган явлыклар яде туьйиншиклер бергенди де, алганды да аькис аьлге туьсиреди. Мундай яшавга келиссиз эрши аьдетлерди койдырув уьшин, макалада белгиленгенлей, биргелесуьв эм тил бирлик керек. Кайта-кайта эске саламан: «Эл ваьлий» деп босына айтылмайды халкымызда. Сога таянув ман яшав оьмиримизди озгарайык. Биз бирге болсак – уьйкен куьш.
Б.Ибрагимова.