Бу макаламды язбага коьптен мырадым бар эди. Сога оьткен йылда «Шоьл тавысы» газетасынынъ тамбыз айында шыккан бир номериндеги «Шалысувы ман сукландырды» деген Ризван Рамазановтынъ акында баспаланган макала себеп болды.
Сонда согыстан немец каскасын Бийтемир Шамалаев аькелген деп язылыпты. Бийтемир Уллы Аталык согысы йылларында Пензада, сонъ Челябинсктеги коршаланув заводларда ислеген. Каскады давдан Ризваннынъ нагашакасы Доржий Насыров аькелипти экен. Мен оннан сонынъ акында заманында сораганман. Ол ким мен согысканын, каерде болганын билмейди, надан аьдем эди.
Ногайларда бурын аьдемнинъ хасиетин билер уьшин «Нагашынъ ким?» деп сораганлар. Ризван атасы Еналидинъ анасы – Доржий Насыровтынъ кызы Минатка усаган болса ярайды. Минат-енъгей 1919-ншы йылда Айгыр-Тоьбе (Адис авыл) авылда келаул тукымлы аьелде тувган. Ол 1931-нши йыл баслангыш мектебке окувга барган. Соны 1936-ншы йыл кутарган. Кутарып ок та мамык оьстируьвде ислеп баслайды. Олардынъ бригадири Куьнбийке Мусаева болган (сонъында ол авыл Советининъ исполкомынынъ председатели, дав йылларында партизанлардынъ связнойы болган). Кыскаяклыларды етисерден 3 звеноларга боьледилер. Бир звено басшысы этип Минатты саладылар. Бу звенога Алтын Шекирова, Шатий Асанова, Кандаза Рамазанова эм баскалар киргенлер. Куьнге норма бойынша 5 килограмм мамык йыймага керек болган. Нормады толтырган уьшин баргылар берилген. «Ис уьстинликлерим уьшин мени комсомол сырасына алдылар», – деген Минат.
1941-нши йыл. Согыс, кыйынлык. Авылда яс- уьйкенлер, кыскаяклылар, балалар калдылар. Олар давга кеткен уьшин куллык этпеге керек эдилер. Согыска Минат-енъгейдинъ эри 1912-нши йыл тувган Адис Рамазановты да шакырдылар. Ол баслап, кардашы Бийтемир Шамалаевтинъ эскеруьви мен, Пенза калада заводта ислеген. Оьз разылыгы ман согыска бараяклардынъ сырасына язылган. Оны фронтка алып бараятканда коьрмеге деп барган кардашлары шоькирли телдинъ аргы ягында турып: «Неге согыска баратаганлар сырасына язылдынъ?», – деп сораганда, ол: «Кизляр бетке йиберееклер деп айттылар. Сол себептен кедем Еналиди коьрмеспе экенмен деп язылдым», – деп яваплаган. Адис 1942-нши йылдынъ 10-ншы казан айында ян берген. Орел областининъ Верховенский районынынъ Молевке деген авылында койылган.
Минаттынъ аданасы Канбий Насыров 1918-нши йыл тувган, Аьскер сырасына 1938-нши йылда шакыртылган. Ол фронтта 1943-нши йылдынъ 30-ншы казан айында ян берген. Киев областининъ Новая бухта авылында Рось йылгадынъ онъ ягасында койылган. Онынъ инилери Калманбет 1943-нши йылда Сталинград бетте, Кошманбет 203-нши дивизиядынъ 619-ншы полкынынъ рядовойы, Ростов областининъ Шолоховский районынынъ Ягодный хуторы бойында сес-хабарсыз йойылганлар. Соьйтип, Минат-енъгейдинъ уьш те аданаслары эм эри Уллы Аталык согысынынъ кырларыннан кайтпай калганлар. Элимиз уьшин ян бергенлерге оьмирлик эстелик!
– Куьндиз ислеп, кеште шорап согып, тастамалларды, бетявлыкларды оьрнеклер мен безеклендирип тигетаган эдик, – деп эскерген Минат Рамазанова. Ол оьзи бир куллыктан да кажымаган. Суьт фермада сыйыр савувшы болып ислеген.
2008-нши йылдынъ 21-нши казан айындагы «Шоьл тавысы» газета номеринде ленинши комсомолдынъ 90 йыллыгына багыслап Гульфира Бекмуратовадынъ язган макаласында Куьнтувган Эсенбай увылы Янмурзаевтинъ эскеруьви келтирилген. Сонда Грозный калада болып оьткен 1-нши комсомол конференциясында Куьнбатар авылдан да эки хатын бар эди, атларын мутыппан деген К.Янмурзаевтинъ соьзлери бар. Мен бу хатынларды излестирип таптым. Биреви Куьнбатар авылындагы Сталин атындагы колхозыннан Минат Рамазанова, экиншиси Кара-Тоьбе авылдан Насипхан Ярикова болыптылар.
М.Рамазанова 1951-нши йылга дейим савувшы болып ислеген. Оны 1946-ншы йылда партия сырасына да алганлар. 1952-нши йылда Сталин атындагы эм «Малоьстируьв» колхозларынынъ куьши мен 20 балага деп балалар бавлары ашылады. Соларды Куьнбатарда – Минат, Кара-Тоьбе авылда Насипхан басшылайдылар. Минат 1961-нши йыл тавык фермага куллык этпеге барган эм сонда пенсияга шыкканша ислеген. Ол ямагат яшавында да белсенли катнаскан. Топырак болганша, 1981-нши йылга дейим авылда оьткерилген баьри шараларда да ортакшылык этип келген. Оны авыл Советининъ депутаты, авыл коммунистлер куьбининъ бюро агзасы, район депутаты этип те сайлаганлар.
С.Межитов.
Суьвретте: Минат Рамазанова (онънан солга биринши).
