Бойсынмаслык. Бу соьздинъ маьнесин туьрли соьзликлерди актарып карайман. Баьрисиннен де бир ортак ойды шыгармага болады – биревдинъ ойына косылмай, оьзининъ менлигин коьрсетип турув деп.
Соьзди оьзиме ярамайды деп айтар эдим, тек меним шыгарганым да, соьздинъ болувына косканым да йок. Сога коьре, меним куьшим ететаган зат тувыл. Оьз макаламды неге бу соьздинъ маьнесин ашыклавдан басладым десенъиз? Соьзимди де, ойымды да бардыраман.
Ызгы заманларда тек яслар, аьли де акыллары толыспаганлардынъ тувыл, яшав коьрип келетаганлар арасында да сол бойсынмаслык деген аьдем касиетине айлак якын болып келеди. Яслар – ясуьйкенлерге, хатынлар эр кисилерге бойсынувды айлак ерде яткан касиеттей коьредилер эм санайдылар. Кыскаша айтканда баьриси де патша, баьриси де етекши болмага суьедилер, не болса да тек ога баьриси де бойсынсынлар. Оьзинъе бойсынтув да бир куьннинъ куллыгы тувыл экенин аьдемлер анълагысы келмейди. Етекшиге аьрекет бойынша бойсынмага да керек, аьелде де аьел басы болмага тийисли. Кайсы ерде де бир аьдемнинъ етекшилеви болса, баьри зат та ерли-еринде болар, эгер солай болмаса, сол баягы «Лебедь, щука и рак» орыс баснясындагындай болады. Кими кайда тартатаганы да белгисиз болып, ис те юрмейди, уьстинлик те болмайды.
Боьтен де бу макаламды язбага хатынлардынъ эр кисилерге бойсынмага суьймейтаганлары уьйкен себеплик этти. Сейирли тувыл ма, туьнегуьн келин болып туьскен кайнанасынынъ айтканына кулак аспайды, оьзининъ эрин аьдемге де санамайды. Маслагатласув да, ойласув да йок, биревдинъ аьелине келип, оьзине яраган затларды этпеге суьетаганлар аз тувыл. Сол баягы орыс такпагы эске келеди «Баскадынъ килсесине оьз токтасы ман бармага суьеди» деген. Алдынгы заманлардынъ аьдемлери баска болган болаяк, келин эсиктинъ туьбинде турып, казанда калса, ашаган, калмаса, бар каты оьтпек пен шай симирип калган. Бу меним ойлап шыгарган аьдетлерим тувыл, ясуьйкенлердинъ соьзлерин эситкенимнен язаман.
Заманнынъ сондай уьйкен куьши барма экен? Яде болса, аьдемлер савлайы 180 градуска карап, касиетлерине коьре, бурылганма экен?
Бир ай узагында аьел курып турган аьдем «неге мен оларга (туьскен ериме) бойсынмага керекпен» деп ойлайды экен. Баьри зат та яшав ман келетаган, бойсынув да, бойсынмаслык та аьдем яшавында болмай калмайды. Буьгуьн туьскен келинге де, кайынана болганда, аьелде ясуьйкен болып калганда, бойсынганлар да болар, тек алгасамага керек тувыл.
Касиет аьр бир аьдемде оьзиндики бар, соны ман эриспеймиз, «мен» деп коькирекке урып турган аьдем оьзининъ басынынъ сыйын да, абырайын да ушыртады, солай болганда, ога келеекте баскаларды бойсынтарман дегенге етисуьв кыйын болар.
Меним ясуьйкен ис йолдасларым оьзлерининъ яслыгыннан коьп хабарлар айтадылар, буьгуьнлерде коьргенлери мен де боьлиседилер. Ой-токтаслар да этпей калдырмайдылар. Соларды тынълаган биз де, олардан бир-эки онйыллыкларга сонъ тувганлар, оьзимизге бир ой-токтаслар этемиз. Аьши ясуьйкенди, келин болып туьскенде, кайтип сыйлаган келинлер, неге оьзлери тетей, энейлер болганда, яс несилдинъ тербиясынынъ телбегесин босына йиберген экенлер. Олар оьзлери басларыннан озгарганды балаларына этпеге суьймедилер ме экен деген ойга да каламан. Неге сондай эркинлик берилди экен?! Аьши, яслардынъ сондай эркинлигине разы болатаган болса, неге келинлердинъ, яслардынъ эткен терисликлери акында ямагат арасында соьз коьтерилип, аьел маьселесине айланады.
Оьз макаламды бойсынмаслык темасына багыслап, газета окувшыларын да, газета бетлеринде оьз ойларын билдирмеге, маьселединъ шешилуьвине оьз косымларын этпеге шакыраман.
Маьселе маьселе болып калады, эгер биз сонынъ шешилуьв йолын излестирмесек эм аьр бир аьдем неге мени бойсынтувдан басламага керексиз деген ой ман, табан тиресип турса. Мен айтпайман, куьшлилер йигерсизлерди таптап уьстине минип турсын деп, бойсынтувдынъ да оьз йорыклары бар, соны тийисли йорыклар ман етисип болув энъ де маьнели болады.
Г.Сагиндикова.
