Тыпаклык эм тынышлык коьплеген маьселелерди шешпеге, алдынъда турган кыйынлыкларды оьтпеге ярдам этетаган ийги касиетлердинъ биревлери болады. Соны ман байланыслы болып та айтылган болар: «Буьтин болсак, кайдай булыт та кавыфлы тувыл, эм эл де буьлмес эди», – деген соьзлер.

Буьтин болган халк кайдай авыр болган кара куллыкларды да заманы ман этип тайдырган. Айтпага, бир йырма йылларга артка кайтып карасак, авылдаслар, кардашлар янъы уьй меканын курып басласалар, сол уьй меканы негизиннен алып эсигине кирт салынганша, дослардынъ, ювыклардынъ коьмек этуьви мен болатаган эди. Оьзек те, кол акын берип, ярасык уьйлер куратаганлар да бар эди, ама биз бираз эрте келтиргендей этип, уьй салатаганлар коьп болатаган эдилер. Тыпак халктынъ биргелесип, бир тил болып, авыл-эли мен болдыратаган ислерининъ бу биреви болады.
Эсиме сол йылларда болатаган тойлар да туьсип кетти. Орамдагы бир уьйде той болаяк болса, сога савлай авылдынъ яртысы аьзирленетаган эди, баска яртысы конак болып баратаган эди. Уьй-уьй мен юрип, яслар той сыпырасы курылаяк ерди аьзирлейдилер: эр кисилер казыклар салып, олтыргышлар ясайдылар, яс кызлар тоьгерек айландырып калшалар саладылар (солардынъ коьбисинде бугылар ясавлы эди), уьй-уьйден йыйналган клеенкалардынъ уьстине, сондай аьлде келген стаканларды саладылар. Ас-сувды алып карасанъ да, айлак коьп туьрлилик йок, бирем-сирем себилген каьмпетлер мен калашлар бир тарелкада, баьри сыпырада да болатаган «московский» эм «винегрет» салатлар, баскалай колдан писирилген аьри-бери, эки туьрли исси ас аьдетинше болады…
Той кутылганнан сонъ, аьлигидей болып, сукланув, селекелев йок, тек аракы ишпеге суьйгенлер, сол аз болса, «ашамага бир зат та йок эди» деп, аракысы коьп болса, ашамага суьйгенлер, «асы осал эди» деп айтатаган эдилер. Ама баьриси де уьйленген, янъы уьй болган ясларга уьйкен наьсип йорап кететаган эди. Соьйтип, куьнлер де ызлы-ызыннан бара берди. Бу куьнлерде шынты дослык та йойылып барады, буьтин болып, куллык этуьв бир де сондай аьдет болмагандай болып калды. Йок, буьгуьн – сага, танъла – мага деген аьли де арада бир йолыгады. Сол да бир борыш, алганды кайтарып бермеге керек дегендей болады.
Коьп ийги аьдетлеримизди йойдык, коьмек этуьв деген заттынъ бар экенин келеектеги несиллер билмесе де ярайды. Арада бир ойланып та кетемен, тек бизим миллетимиз сондай ийги аьдетлерди мутама экен яде болса, баска бусырманларда да сол аьдетлер арт сандыкка тасланама экен?
Бу макалады язбаган болсам да ярайды, эгер бир кыйынлыкка туьскенлерге коьмек этпеге бир бусырман да табылмаганын коьрмеген болсам.
– Аьши, сен оьзинъ де сол бусырманлардынъ бириси тувыл ма? – деп сорав берееклер де меним окувшыларым араларында болса да ярайды. Элбетте, сол сорав дурыс та болар. Куьнали де болдым деп аьли ойлайман. Сол ерде колымнан келеек зат та йок эди, тек сол ерде турган эр кисилерге: «Неге коьмек этпейсиз?» – деген соравды да бермегениме оькинемен эм буьгуьнлерде ойга да туьспеек эдим.

Коьплердинъ коьз алдыларында от – кавыфлы яв, оьлшеми аз болмаган, материаллык йойымга аькелди. Ким биледи, буйырган зат болган болса, коьмек этпеге де аьдемлер табылаяк болган болса да ярайды, тек коьмек этпеге ювырган аьдемлер де коьринмегени бираз кайгыртады. Болса да, баалы телефонларын шыгарып, кайсы яктан да, турган бир триллер согаятыргандай болып, сокканларды коьрдим, мен сол казады коьргенимнен, он такыйка да кетпей, уьйиме еткенше, телефоныма сырт якларда яшайтаган тенълеримнен, бизим ерде болаятырган казадынъ видеосюжетлери келдилер.
Булай алып карасак, яшав ийгиленип барады, аьдемлер де кайдай туьрли азыклар ман да тамакланадылар, наьсипли аьдемлер де коьптей болып коьринедилер, сол затларды туьрли социаллык тармакларда коьрип турамыз, биреви туьзген сыпырасын салады, баскасы кыдырган ерин коьрсетеди, мысаллар аз тувыл… Наьсипли аьдемлер коьп болганнан сонъ, бу дуныяда яманлыкка ер де болмага керек тувыл эди, ама пис аьдемлер де, яманлык этпеге суьйгенлер де айлак коьп болып баратагандай болады. Сол затка аьдем ме яде заман ма, колгабыс ша этеди.
Аьлиги заманларда тенълер йолыгыса калсалар, уьйкен сагынышлы суьйим мен озган заманларды эслерине аладылар, коьнъиллери де коьтерилип, баьри яманлыклар да шаркларыннан шашырап кетеди. Аьши, сол ийги аьдетлерди кайтадан яшавга кайтарсак, не болады экен?!
Г.Сагиндикова.