Аьлиги дуныяда аьдемнинъ яшавын дайымлык электрический ток пан куллык этетаган, айырым айтканда, батарейсиз, электронлык приборларсыз, коьз алдына аькелуьв бек кыйын. Батарейкалар куллык этетаган заманда олар коркынышсыз боладылар. Ама олар кулланувдан тайса, тоьгерекке уьйкен зыян аькеледи.
Алдын мен окружающая среда дерисиннен батарейлар ортак кокыс тасланатаган ерине тасламага ярамайтаганын билетаган эдим, ама онынъ тамамы акында бир де ойланмаганман. Ушынын айтсам, ойланган да боларман, йыл ишинде эки батарей пульттен эм там саьатиннен бирев ол айлак та коьп зат тувыл. Янъыларда авылдасларга киргенде, батарейда куллык этетаган коьплеген ойыншыклар бар экенин эм аьр бир ойыншык эки -уьш батарейлары ман ишлейтаганын коьрдим. Оларды дайым куллансанъ, олар эки юмага етеди. Мен бир аьел йылда неше батарейди таслайтаганын, солай болып, оларды дурыс тасламавлары кайдай уьйкен зарар аькелетаганы акында ойландым. Сол зат акында меним замандасларым ойланганма экенлер? Олар кулланувдан тайган батарейлер мен не этеди экенлер?
Сол маьселе акында ойлаганлар барма экен? Сондай кишкей батарей тоьгерекке эм аьдемнинъ ден савлыгына да уьйкен зарар аькелер, деп эске де келмес эди. Батарейлердинъ элементлери реакция аркалы биз кулланатаган электричестводы береди. Сол элементлерининъ ден савлыкка бек кавыфлыгы эм зыянлыгы бар. Айтпага, ондагы коргай (свинец) аьдемнинъ шаркында йыйылып буьйрекке, нервлер тармагына, суьек курылмасына оьз зыянлыгын этеди. Солай болып, ондагы кадмий буьйрекке эм оьпкеге зыянлыгын тувдырады. Коьнесуьв мыйды эм нервлик тармагын зарарлайды, никель эм цинк тери уьстинде кызарувды тувдырады. Тасланган батарейлердинъ тысы тот басув ман байланыста бузыладылар, онынъ авыр металлары топыракка эм сувларга туьседи, оннан коьп кетпей, йылгаларга, коьллерге эм сондай баска ишпеге кулланатаган сувга туьседилер. Энъ де кавыфлы металлардынъ бириси – ол коьнесуьв (ртуть), ол аьдемнинъ денине тек сувдан тувыл, зарарланган малдан эм оьсимликтен аьзирленген астан барады. Сол металл коьнесуьв сув тармакларына туьсуьви мен, увак ян-януварлар оны метил коьнесуьвине айландырадылар. Коьнесуьвдинъ аз-маз косылувы да коьп кереге увлы болувын оьстиреди. Батарейлерди кокыс ерлерге таслаганда, онынъ баьри зарарлы затлары топыракка синъип, тоьгерек ерди увлайды. Оннан сонъ зыян аькелетаган химия элементлери авага, ас пан айванларга, оннан сонъ бизим сыпырамызга да келеди. Аьдемлердинъ сол асты ашап эм ишкеннен сонъ коьзининъ коьруьви, кулак эситуьви, иммунитети осалланады, шаркын осал сезедилер. Мысалы, коргай коьп заманга дейим шаркта турады, буьйрекке эм мыйга бек зарарлы. Кадмий болса, суьекке эм щитовидная железага оьз зарарлыгын берип, канцерогенез маразына аькеледи. Биз авырыганымызда оьзимиз куьнали боламыз. Оькинишке, районымызда кулланылган батарейлерди алатаган пункты аьли де йок. Белки бизге японлардай этпеге керек болар? Япония аьлиге дейим де батарейлерди юз процентли йок этуьвиннен эм оннан келеек келимди излестире келип, шыгармайдылар, оларды яшавшылардан йыйнайдылар. Соьйтип биз де, Ногай районынынъ яшавшылары, батарейлерди йойытувынынъ энъ ийги кебин ойлап шыгарганша дейим, оларды йыяйык. Ябык пластик бутылкаларында оларга бир зат та болмайды. Оларды аьли де йыйнап басламага болады.
Ер юзининъ ден савлыгы аьр биримиздинъ колымыздынъ иси болатаганын эсимизде тутайык.
Уьйкен мыратлардынъ толувына кишкей амалларын алувда бирлесейик.
Кадрия атындагы мектебининъ 8-нши «б» класс окувшысы Нурлан Кидирниязовтынъ тергев иси.
Етекши З.Акимова.