Республикамыздынъ Тарумов районынынъ Ново-Дмитриевка авылынынъ яшавшысы, аьлиги заманда арамыздан кеткен Зейнадин Шугаипов оьз заманында белгили ногай шаири Амзатхан ман (ога сол заманда солай деген болыптылар) бирге окыган, бирге оьскен, бирге ойнаган эм шатлык яслык куьнлерин бирге йиберген. Маьнеси – мектебте 10-ншы классты бирге битиргенлер. Айтып озайык, Амзатхан (Гамзат Аджигельдиев) сав оьмири Зейнадин мен байланыс туткан. Москва каласыннан Максим Горький атындагы Литературалык институтын битирип кайтканда, бас деп сол дипломын досы Зейнадинге уьйине келип коьрсеткен, эм сосы йолыгыс эки дос ара сонъгы йолыгысы да болган. Олай дегенимиз, Амзатхан Терекли-Мектебке келип, арасы бир неше куьнлер оьткеннен сонъ, замансыз дуныядан тайган.
Сосы ызгы йолыгысында, Зейнадин айтканлайын, Амзатхан ога сонъгы кере язган ятлавын коьрсетеди эм онынъ уьйинде йыйылганларга окып эситтиреди. Ятлавдынъ аты: «Куй, Россия!» деп аталган болган. Сол ерде Зейнадин Амзатханнынъ ятлавын оьзининъ тептерине коьширип алады. Аьли сосы сакланган кагытка быйыл – 57 йыл. Тек янъыларда кызы Зухра атасы Зейнадиннинъ архивин актарганда, Амзатханнынъ ятлавы язылган кагытты тапкан. Эндигиси сол кагыт меним колымда.
Аьши, сосы ятлав акында не зат айтпага боламан? Муннан 60 йыл артта язылган болса да, маьнеси тап буьгуьнгидей. Бир заманда белгили орыс шаири Сергей Есенин де Россия акында «Куй, Россия, куй мага, мен ишермен, сен кара!» деп язганы да бар. Бизим Амзатхан бу ятлавында, Есениндей болып, Россияга оьз суьйимин билдиреди. Аьли сиз мине сыдыралардан билмеге боласыз ногай шаирининъ уллы Россияга алал суьйимин:
– Россия, сендей мен де
эсирик,
Эсиремен суьйимликти
ишкенге!…
Яде мине сыдыраларын алып карайык:
– Сен тынълама,
сага халклар караса,
Куй, Россия, айта берсин
суьйгенлер,
Явап берме: «Не болды?», –
деп сораса,
Биздей болсын суьйимликтен
куьйгенлер!..
Тагы да бир сыдыралары:
– Сол поэтлер суьйимликтен
азганды,
Сол поэтлер суьйимликтен
куьйгенди…
Шаирдинъ оьз Россия Элине алал эм шынты суьйимлиги оны не затка да ийтейди. Ога тыныш турмага эп бермейди. Суьйим дейтаган зат уьйкен тынышсызланув, авыр ой эм каьрлев.
Йыллар оьтти, эм шаирдинъ сосы ятлавы онынъ китабине де кирди. Менимше, сосы ятлав туьзилис ягыннан да, маьнеси ягыннан да тек ногай поэзиясында тувыл, коьп миллетли Россия поэзиясында да классикалык асары…
Муннан бир неше йыллар артта Амзатханнынъ суьер досы Зейнадин де дуныядан кетти. Ама сосы ятлавы язылып калган кагыт бизге ол досын кайтип аявлаганын эм суьйгенин коьрсетеди. Маьнеси: ятлав язылган кагытты неше йыллар узагында аявлап саклап турувы. Дос болса, сондай болсын…
Мен Зейнадиннинъ Г.Аджигельдиевтинъ ятлавы язылган кагытын бизим Ногай музейине бермеге ойлайман…
Анвар-Бек Култаев,
Дагестаннынъ халк шаири.