Оьткен оьмирдинъ узактагы 50-60-ншы йыллары, мектебте окыган заманымыз, эсте сакланган туьрли оьзгерислер, касымыздагы тенъ-досларымыз… Бу баьри зат, шаирдинъ яде язувшыдынъ тептеринде яшав оьмири бойынша калеми астыннан шыккан туьрли ой-токтаслы сыдыралар язылып саклангандай болып, эсте йылы эскеруьвлер эсабында сакланады. Оькинишке , сол заманды арт кайтарып болмаяксынъ. Бир куьнин де, бир такыйкасын да… Ама баьри зат яркын суьвретлердей эсте дайымга сакланып турады, эм бирерде сол кызыклы яшав шаклардагы орын тапкан оьзгерислерге коьмилип, оьз ойынъда оларды коьз алдынъа келтирсенъ, коьнъилинъ коьтеринъки аьлге келгенин сезесинъ.

Буьгуьнде биз – эсли шагымызга етискен инсанлар. Яшав оьмиримиз ызгы сызыгына янасады. Сонынъ уьшин болартагы, узактагы яслык шагымызды коьз алдына келтирип, мектебте бирге окыган тенълеримизди, досласкан йолдасларымызды йылувлык пан эскеремиз. «Дослык йиби туьйинсиз болар», – деп айтылады халкымда. Шынтылай да, керти соьзлер. Сондай уьзилместей дослык байланысым бар эди меним Терекли-Мектеб орта мектебининъ йылязбасында ийги аты сакланып калган зейинли окытувшы Базо Аджимуллаевич Умаров пан. Ол – меним алаллыгы арткан досым эди савлай яшав оьмири узагында.
Биз экевимиз де А.Ш.Джанибеков атындагы Терекли-Мектеб орта мектебин (аьли онынъ сол замандагы меканын Кадрия атындагы мектеб бийлейди) окып битиргенмиз. Эсимде: мектебте ийги яракланган спортзал бар эди, эм биз онда аьрекет этетаган кружоклардынъ (бокс, гимнастика эм баскалар) белсен катнасувшылары эсабында тез-тез болатаган эдик. Эки куьпке боьлинип, биз сол кружоклар ман кызыксындык: мен бокс бойынша да, гимнастика бойынша да кружокларга юрдим, Базо досым гимнастика ман аьвликти.
Базо Аджимуллаевич меннен эки йылга алдын мектебти окып битирди. Мектебте ол ийги деген гимнастлардынъ бириси эди эм окувды да тек «бес» белгилерге уьлгирген, ама 10-ншы класстан сонъ оькимет сынавларды оьткенде, сочинениеден «доьрт» белгисин алганга, куьмис медальге тийисли этилинди. Эсимде, алтын медаль мен битирди сол йылда Терекли-Мектеб орта мектебин Рафаэль Ильясович Алиев (онынъ атасы районымызда май заводын курган эм онынъ биринши директоры болган, орыс миллетли анасы Терекли-Мектеб Госбанкында иследи).
Авыр согыс йылларында Базо Умаровты баска балалар ман бирге поезд пен Кобан еринде орынласкан балалар уьйине аькеттилер. Бу туьрли миллетли балалар арасында Базо ман бирге тагы да бир ногай бала болыпты, ама йолда поездтинъ токтаган бир еринде ол туьсип, кайтарып минмеге кешиккен эм Азербайджан АССР ериндеги Хачмаз каласында калган. Эскеруьвлерге коьре, ол Арсланбек авыл яшавшысы Зекерья Агисов – кудамыз Юмакай Агисовтынъ уьйкен аданасы эм келинимиз Хадижаттынъ акасы болган экен.
Мектебти окып битиргеннен сонъ, мен ДАССР-дынъ Каспийск каласындагы кемелер курувшы Ленинград институтынынъ филиалынынъ кешки боьлигине окувга туьстим. 2-нши курста окувымды заочно бардырув ман «Почтовый ящик 1» заводында куллык эттим. Баслап мени темиршидинъ коьмекшиси этип беркиттилер. Заводта ислеятып, мен мундагы 6 айлык курсларды окып битирип, 2-нши разрядлы темирши кесписининъ иеси болдым. Мени кеспи усталары аьрекет этетаган 29-ншы цехке коьширдилер. Эм мине заводтынъ сол цехине бир куьн оьз кесписи бойынша практикасын оьтуьв мырат пан Базо Аджимуллаевич келди. Арасы коьп кетпей, ол Татарстан АССР-дынъ Казань каласындагы Авиационный институтты битиргени акында диплом иеси болды. Сол заманнан алып мен Базо Умаров пан досластым, эм бизим дослыгымыздынъ берклиги осалланмай, яшав оьмиримиздинъ сонъына дейим сакланды.
Базо экевимиз коьплеген оьзгерислердинъ шайытлары болганмыз. Айтпага, яркын суьвреттей болып сакланган сол замандагы оьзгерислердинъ бириси. Бир куьн Дагестанга Совет Союзынынъ уьшинши космонавты Андриян Григорьевич Николаев ушып келди. Аэропортта оны йолыккан делегация сырасында Дагестаннынъ Халк шаири Расул Гамзатов та болган. Йолда олар Каспийск каласына кирип, бизим «Почтовый ящик 1» заводына келдилер, мундагы 8-нши цехте темиршилердинъ (олардынъ сырасында мени мен бирге окыган досларым – Каякент районыннан лезгин миллетли Сергей Ягиев эм Дербент каласыннан армян миллетли Петр Петросов болганлар) аьрекетин коьзи мен коьрдилер. Заводтынъ экинши шарлагындагы балконнан космонавт Андриян Николаев заводшылар алдында оьз соьзин айтты. Биз оны Базо экевимиз завод босагасы алдындагы майданда турып ( ондай ыхтыяр баьрисине де берилмеген эди) тынъладык. Кеште космонавтты махачкалашылар Ленин атындагы майданда орынласкан Дагестан Оькиметининъ меканы алдында йолыктылар. Савкат эсабында ога ак тон, боьрк, кылыш тапшырдылар. Сол шарада биз де бар эдик.
Соннан сонъ бир-эки йыл озып, биз Базо экевимиз Терекли-Мектеб авылында йолыгыстык, мунда ис аьрекетине киристик: ол А.Ш.Джанибеков атындагы орта мектебинде физика окув сабагы бойынша окытувшы болып иследи, мен Ленин атындагы совхозында бухгалтер болып куллык эттим. Ислеятып, Дагестан авыл хозяйстволык институтын заочно окып битирип, 1975-нши йылда «Авыл хозяйствосында бухгалтерлик эсабы» деген кеспи бойынша диплом иеси болдым.
Терекли-Мектебте биз Базо Умаров пан айырылмас дослар болдык. Туьрли як билими мен белгили болган Базо ман истен бос заманды озгармага кызыклы эм пайдалы эди. Ол район еринде энъ куьшли шахматист эди сол заманда.
Базо Умаров кайдай маьселе бойынша да кескинли кепте оьз ой-токтасларын айтып бажарган, эм, мага коьре, солар меним ойлаганларым ман усаслы болгандай эди. Соьйтип, биз экевимиз кыл оьтпегендей татымлыкта болып, дайым да бир-биримизге таяв-тирев эсабында бизге, бизим ой-токтасларымызга карсылык тувдырмага шалысканлардынъ алдын бувып, йигерли аьлде яваплап бажаратаган эдик. Халкымызда «Досынъ сенимли болса, яв тиймес» деп айтылганлай, дослыгымыз сенимли эм берк эди. Буьгуьнлерде Базо досым касымда йок болса да, онынъ ярык эстелиги – дайым да эсимде.
Орак АЛИМОВ,
пенсионер.