Йыл сайын 8-нши сентябрь куьнинде 1812-нши йылда Михаил Кутузовтынъ етекшилиги мен орыс армиясы Наполеон Бонапарттынъ француз армиясы ман Бородино еринде согысканы белгиленеди. Бородино согысынынъ куьни 1995-нши йылда «Россиядынъ аьскершилик эм эстеликли куьнлери акында» деген Федераллык законы ман беркитилген.

Бородино согысы – 1812-нши йылдагы Аталык кавгасынынъ энъ уьйкен урысы. Бу согыс 7-нши сентябрьде Москвадан 125 шакырым эректе орынласкан Бородино авылынынъ янында болып оьткен.
Михаил Кутузов Наполеоннынъ Москвага карап барувын эм орыс армиясынынъ кери кайтувын токтатув уьшин уьйкен согыс бермеге амалсыз болган. Бородино согысынынъ басында орыс армиясында 120 мынъ аьдем эм 640 артиллерия топлары, французларда – 138 мынъ аьдем мен 587 топлар бар деп саналган.
Француз армиясы Бородинога биринши болып етип, ерди тергеп, 7-нши сентябрьде танъгы 5 саьатте топлар ман орыс армиясынынъ сол яктагы кабыргасын аткышлап баслаган. Соьйтип, сав куьн узагына созылган айлак та кан тоьгисли каты согыс бардырылады. Согыстынъ барысында генерал Багратион авыр яраланады (сонъында ол оьлген). Кенъ оьлшемли авыр согыс солай ок генерал-лейтенант Раевскийдинъ батареясы бийлеп алган орыс армиясынынъ тувра ортасында юритиледи. Орыс аьскершилери не шаклы каныгыслы согысса да, туьске тамам Раевскийдинъ батареясы бузгышланады. Болса да, кешке дейим орыс аьскершилери Бородинодагы орынларын берк ыслап турганлар, сол саялы француз аьскерлери бир якта да етимиске етип болмаган. Туьн ортасында Кутузов орыс армиясын Можайсктынъ аргы ягына шыгарып, янъы согыска аьзирленмеге деген карар алады. Бородинода тез енъуьвге етермен деп сенген Наполеоннынъ коьнъили бузылады эм ол армаган алдыга барувын кояды. Соьйтип, бу урыс эки якка да белгисиз сырагылар ман кутылады, болса да Наполеоннынъ кери тайып барган орыс аьскерлерин ызлап барувы ызында французларды енъилуьвге аькелди.
Соны ман бир куьнлик согыстынъ тамамында орыс армиясында оьли эм яралы болып 46 мынъ, французларда – 40 мынъ аьдем йойымы йиберилген. Аьр саьат сайын Бородинода эки яктан да 6 мынъ аьдем оьлип турганы белгиленген. Согыстан сонъ оьлгенлердинъ мейитлерин тап 1813-нши йылдынъ язлыгына дейим коьмип турганлар.
Бородино еринде ян берген аьскершилердинъ сыйына биринши храм 1820-ншы йылда ашылган. 1839-ншы йылда Бородинодынъ ортасындагы ерлерди 1-нши Николай патша сатып алган эм Раевскийдинъ батареясы турган ерде эстелик курган, сонынъ табанына Багратионнынъ топырагын койганлар.
Буьгуьнлерде Бородино еринде 110 квадрат метрлик майданы болган музей-заповедник орынласкан, сонда 200-ден артык эстеликлер бар.
1812-нши йылдагы Аталык согысында баска Россия халклары ман бирге ногайлардынъ да атлы аьскер кесеги катнаскан. Олар Караногайдан Москвага дейим, соннан орыс аьскерлери мен бирге французларды Россия ерлериннен кувып, 1814-нши йылда баска союзник аьскерлери мен бирге Парижге киргенлери эндигиси сав дуныяга белгили. Ногайлардынъ атлы аьскерин Бекир-аьжидинъ увылы Абубекер етекшилеген. Москвага еткенде, олар Платовтынъ атлы казак аьскерине косылганлар.