Карбыз. Бурыннан бери Ногай авлагымыздынъ асыл культураларынынъ, халкымыздынъ миллет асларынынъ бириси деп саналып келеди. Язгы ногай авылды шыркыраган шилледе аьдемнинъ сувсынын кандырган, таьтли эм даьмли кызыл оьзеги мен коьзди кыздырган карбызсыз коьруьв кыйынлы.

Бурынгы байларымыз карбызды ашамага-емеге деп кум адырларда оьстирген болса, аьлиги енъил тувыл заманда авыл яшавшылары соны, коьбисинше, кырга йиберип сатып, оьзлерининъ аьел бюджетлерин толыстырув, материаллык аьллерин колайландырув уьшин шашадылар.
Соьйтип, быйыл район бойынша карбыз 2650 гектарда шашылган, сонынъ 70 проценти – пленка астында. Исси куьнлердинъ басланувы ман бирге карбыз оьстиретаганлар эндигиси соны пленкалар астыннан шыгарадылар. Шыгарадылар эм сол ок кебинде эгин кырларда калдырадылар. Кырларда соьйтип йыйналмай калган пленкалар ызында эскен куьшли еллер мен онда-мунда яйрайдылар, ювыгындагы таза эгин кырларды, отлакларды, йоллардынъ шетлерин батырадылар. Бу маьселединъ акында газетамыз йыл сайын да язады демеге керекпиз. Тек йыл сайын биз тагы да эм тагы да сога келип урынамыз. Соьздинъ савы яхшы дегенлей, бу ягыннан бизим авыл аькимбасларымыз, авыл участковыйлары тийисли куллык юритпейди демеге тарыкпыз. Карбызын йыйган сонъ, ерлерин пленкалардан тазаламаган фермерлер, арендаторлар соларды келеекте кайтип кулланаяк болады экен? Сондай явапсыз, намыссыз аьдемлерден ерлери неге кайтарылып алынмайды яде оларга баска демби неге кулланылмайды?..
Быйылдынъ басында район ерине келип кеткен ДР Авыл хозяйство эм тамак-азык министри Баттал Батталов бу маьселеди оьз коьзи мен коьрип, соны тез ок шешпеге керегин билдирди. Оннан сонъ районга ДР бойынша «Россельхознадзор» управлениесининъ айырым комиссиясы сондай тийиссизлик пен байланыста келип, бу маьселеден тура бас деп авыл аькимбаслары, карбыз шашатаганлар яваплык тутаягын эслерине салып кеткен. Сондай рейдлерден сонъ, бир неше авыл аькимбаслары пленкаларды йыювга кирисип те юрдилер. Болса да, бу маьселе район бойынша толы кебинде аьли де шешилмеген.
Соны шешуьвдинъ бир йорыгын быйыл Куьнбатар авыл еринде кулланып баслаганлар. Мунда аьли 150 гектар ерлерде карбыз шашылган. Пленкалар астында шашканлар да бар. Авыл ямагаты: ерли дин аьрекетшилери, яслар, ясуьйкенлер эртеректе бир тилге келип, кимлер быйыл карбызды пленка ман шашаягын билип, олардан куьнибурын сол пленкаларды тазалатув уьшин керекли акшасын йыйнаган. Карбыз оьстируьвшилер продукциясын йыйнап биткен сонъ, олардан йыйылган акшага исшилер тутылаяк эм олар ерлерди пленкалардан тазалаяклар. Коьресиз, эби табылса, маьселе шешиледи! Соьйтип, карбыз оьстиретаган баьри авыл ерлеринде де этпеге болады. Куьнбатаршылар муннан 2 йыл артта авылындагы кокысларын йыйнап, орамларына тереклер олтыртып сав районга ийги коьрим коьрсеттилер. Сол олтырткан тереклерин сонъында таслап коймаганлар, орамларда дежурныйлар беркиткенлер эм олар соларга шеретлеп карав бередилер. Туьз кепте ойланган ис. Эндиги быйыл да авыл яшавшылары бирге ойласып, целлофанды йыюв соравын белгилегенлер. Сонынъ сырагысын куьзде коьрермиз, йыярма пленкаларын яде йыймай калдырарма экен?!
Ногай районы, онынъ авыллары, эгин кырлары, отлаклары – бизим тувган ата юртымыз, ялгыз бир байлыгымыз, яшайтаган уьйимиз, ахырет дуныяга кеткенде де ятаяк коьримиз. Соларды биз аявламасак, сыйламасак эм коршаламасак, ким коршалаяк? Ерлеримизди аявлап кулланайык!
М.Юнусов.