Аьдемнинъ яшавы кыска. Сол соьзлерди мен аьр дайым айтаман. Дуныядан яратувшылык инсан кешип кетсе, кайгырамыз. Сол мезгилде коьп кайгылы соьзлер айтылады. Ян кашан да авырыйды, тек мен ойлайман, сол йойымнынъ ашшылыгы, кайгысы оьткир сезиледи заман кеткен сонъ эм сол кайгы, юрек дерти бизим янларымызды дайымларда сызлатады.

Алибий Романов яшаган болса, буьгуьнлерде 60 ясына толаяк эди. Ногай халктынъ акыны, Алибий – бизим оьктемлигимиз, ол бизим янларымызды оьрге еткерген оьз оьнери мен, биревдинъ сесине де усамастай тавысы ман.
Бу макалады аьзирлеген мезгилде Алибийдинъ акында коьп билдируьвлер, хабарласувлар окыдым. Аьр бир соьзде – халкымыздынъ ялгыз акынына сый эм оьрмет.
– Мен ногай халкынынъ ялгыз акыны. Соьйтип бакты мага буйырды. Авыздан-авызга тарихти коьширемен, – деп айтады Алибий Никита Уразакаев пен хабарласувда. – Мен бактыма разы, районымыздынъ шетинде орынласкан Куьнбатар авылында тувганман. Бу авылдынъ аьдемлери яшавга оьз караслары ман баскаланадылар, туьрли маданияты ман аьдемлер бизге келисе коймайдылар. Меним эсимде, Куьнбатар авылда домбырада ойнайтаган эм халк авызлама яратувшылыгын билетаган 13 аьдем бар эди.
Алибий Алла-Таала ман усындырылган инсан эди. Анъды юреги мен анълайтаган эди ол. Сол оьнер Алибийге ата-анасыннан коьшкендир деп ойлайман. Домбырада ойнап та, сол саз алатты суьйип те анасы Зейнап уьйреткен Алибийди. Акын оьзи де сейирге калатаган эди, кайтип сондай оьнер хатында болган экен деп. Атасы Кубий ятлавлар язатаган болган. «Сондай оьнерли ата-ана ман мен ким болмага керек эдим, яратувшылык аьдем болмай?», – деп айтатаган эди Алибий.
Алибийдинъ балалыгы, яслыгы Куьнбатардынъ орамларында оьтти. Мунда ол шоьл еллериннен эркинлик, коьк аспаннан тазалык, шоьлден оьнер алды. Мектебте окыйтаган заманларда агасы Камбий мен ансамбль сырасында сахнага шыгатаган эди.
Туьрли болды Алибийдинъ яшав йоллары, болгандыр сол йолларда кыйынлык та, янъылыс та, тек бир затка ол яшав йолында алал эди – уьйкен талап эм бир де йойылмас Анъ оьнерине.
– Биз – кишкей халк, менимше, кайдай халк аз болса, соьйтип, ога аьвелги тарихи кызыклы. Буьгуьнлерде мен эм меним яратувшылык йолдасларым халктынъ оьзин билмеге, танымага туьзилген йолды алып барамыз. Мен домбырада ойнайман эм йырлайман. Оьз язган йырларымды ноталарга авдараман, ятлавларымды да бир ерге йыйнайман, мен уьшин сол куллыкты бирев этер деп сенмеймен, мен де дайым яшамаякпан. Мен де дайым тувыл, – деп хабарлайды ол Никита Уразакаевке. Оьзининъ дайым тувыл экенин, яшавы да кыска болаягын билгенме экен Алибий? Кайдай коьп куллык этти ол халкы уьшин. Сол затты онынъ ис йолдаслары да айтадылар.
– Алибий бизим коллективимиздинъ яны эди, ол бизге сыйлы эм керекли аьдем эди. Ол кайдай маьселе болса да, кайдай проектлер салынмага керекли болса да, биринши болып катнасатаган эди. Кетеегин билгендей болып, Алибий аьзирлик коьретаган эди. Китабин шыгармага ниет этетаган эди, ортаншы оьмир классиклерин бек ийги билетаган эди, яттан оларды айтатаган эди.
Алибийдинъ баасы бек уьйкен болган, ногай халкымыз сондай оьнерли, сондай «он бармагы он алтын» аьдемди йойды. Алибийдинъ коллары ман коьп затлар этилинген. «Айланай» ансамбльдинъ музейи бар, Алибий айтатаган эди: «Ызында бу меним музейим болып калса ярайды». Ол ясаган «Оьртеке», касыклар, тепселер, ногай аяклар эм баска алатлар бар. Алибийди баьри де коллективте сыйлайтаган эди. Яслар ога «Алибий-акай», «Кубиевич» деп айтатаган эдилер. Биз оны бек суьетаган эдик. Алибий бек суьетаган эди халкын, ялынлы инсан эди. Талаплы аьдемлер коьп, ама Алибийдей болып, халкын суьйгенлер аз. Ол «Мен халкымды суьемен» деген соьзлер мен тувыл, яшавы ман, иси мен суьйимин коьрсететаган эди, – деп хабарлайды Россия Федерациясынынъ ат казанган маданият куллыкшысы Нарбике Арслан кызы Муталлапова.

Янъыларда меним колыма Алибий Романовтынъ йиен кызы Гульфира Шекировадынъ «Йырла, домбырам, йырла» деп аталган иси туьсти, ол аьлиги заманда Черкесск каласынынъ медициналык училищесинде окыйды.
Оьз исинде кызалак нагашатасы Алибийдинъ яшав эм яратувшылык йолы акында хабарлайды. Мен де коьп кызыклы хабарлар билдим бизим белгили акынымыз акында. Алибий Романов 7-нши класста гитарада ойнайтаган эди. 9-ншы класстан алып, ол анасы ойнайтаган домбыра ман кызыксынады эм коьп заман кетпей «Катар каз» сазын уьйренеди. Романовлардынъ авылдасы Сулеймен Аджиниязов кедединъ талаплы экенин коьрип, оны уьйретеди. Сол заманнан алып, домбыра ман айырылмайтаган эди йыравшы.
– Домбыра акында айтканда, меним нагашатамнынъ коьзлери йылтырайтаган нурга толатаган эди. «Домбырадынъ яны бар. Саз инсаннынъ колларын, юрек урувын сезеди, сога коьре, ол баска болып йырлайды туьрли музыкантларга» деп айтатаган эди ол, – деп язады Гульфира.
Эр борышын толтырмага барып келеди Алибий, домбырады тасламайды ол, сонъында ногай авызлама яратувшылыгы ман кызыксынады, бурынъгы йырларды толгайды. Сол заманда Алибийдинъ мырады бар эди – домбырады оьз колы ман ясамага. 2009-ншы йыл Алибий Казахстанга Астана каласына туьрк дуныясынынъ музыкантларынынъ фестивалине барады эм сонда домбырашы, режиссер Ахмедбек Саниязов пан танысады. Сонъында бу танысув берк дослыкка айланады эм Алибийдинъ мырадынынъ толувына себеп болады. Бир йылдан сонъ, казах миллетли домбырашы бизим районга келип, Алибийди домбыра ясап уьйретеди. Соьйтип, Алибий Кубий увылы тек ногайдынъ акыны тувыл, домбыра ясавшы да болады. Коьплеген домбыралар ясады Алибий ызгы йылларда, коьплеген ногайлардынъ уьйлеринде белгили акын ясаган домбыралар сазлары эситилип турады.

Мен аьр заман да Алибийдинъ касында балаларды коьретаган эдим. Талаплы домбырашы оларга домбырадынъ тарихи акында, оны кайтип ясайтаганын хабарлайтаган эди.
– Баьриси де домбырады ясап болмайды, ол – ногай халкынынъ бурынъгы саз алаты. Марко Поло домбыра туьрк аьскершилерде болган деп язады, олар домбырады согыска кетеектен алдын шалатаган болган. Таварыхлар да коьп бу саз алат акында, – деп айтатаган эди домбырашы.
Кетип калды бизим Алибий. Ол кеткенде, дуныядынъ баьри ногайлары да кайгырдылар. Кайгырадылар онынъ тербияланувшылары, «Шынъ» ансамблининъ домбырашы-кызлары. Оьзининъ уллы Окытувшысы акында оьз кайгысын колына домбырасын алып, Куьнбатар авылынынъ орта мектебининъ 6-ншы классынынъ окувшысы Диана Муслимова айтады.
– Сиз эситкенсизбе домбырадынъ йырлавын? Тынълап каранъызшы. Сол заман сиз шоьлдинъ йырын эситерсиз, ердинъ тынысын сезерсиз.
Буьгуьн домбыра куьй толгайды, неге десе бизим янымызда йок бизим Окытувшы, насихатшы Алибий Кубий увылы Романов. Домбыра ман бирге савлай ногай халкы бозлайды. Акын, этнограф, фольклоршы, шаир, йырлавшы. Коьп соьзлер айтпага болады Алибий Романовтынъ акында. Ол кайтадан бурынъгы эртегилерди, йырларды туьзген, янъырткан. Юреги мен суьетаган эди ол халкын, ата-бабаларын сыйлайтаган эди. Эм кайтип куьшли суьетаган эди ол бизди, окувшыларын. Биз, «Шынъ» ансамблининъ домбырашылары, коьп ерлерде болганмыз, оьз оьнеримизди коьрсеткенмиз.
Кудай ийгилерди алады, Алибий Кубий увылы ийгилердинъ ийгиси эди. Бизде алдыда планларымыз коьп эди, аьли болса, коьзясларым туншыктырады янымды. Мен бир де Сизди мутпаспан, аявлы окытувшым, юрегимде яркын эс сакларман дайымларга. Мен уллы насихатшымнынъ куллыгын келеекте соьнмесин деп бардырарман, неге десе уллы уста мага саниятлар дуныясына йол ашкан, – деп айтады Диана. Мен ога баьри ийгиликлерди йорайман.
Алибийдинъ акында эс дайымларга бизим юреклеримизде яркын юлдыз болып янаяк. Неше йыллар оьтсе де, онынъ, биревге де усамайтаган, сеси шоьлде занъырап тураяк.
Г.Бекмуратова.
Суьвретлерде: А.Романов эм Г.Кокоева; акын домбыра ясав мезгилинде; А.Романов тербияланувшысы Д.Муслимова ман.