«Аьлемет суьвретши аьлемет аьдем болмага болады», – деп айткан француз шаири эм прозаиги Луи Арагон. Сол соьзлер мен суьвретши Алтынбийке Акбердиева акында айтпага болады. Аьлемет суьвретши мен мен коьптен таныс эдим. А аьлемет аьдем мен, баьри истинъ сулыбын билген, уялшанъ, каьмбил, янга дарман болып тийген соьзлер тавып болган кыскаяклы ман мен янъыда ювык таныстым. Сондай аьдем мен ювыкласканыма бек разыман эм суьйинемен.
Алтынбийке Акбердиева –ДР ат казанган маданият куллыкшысы, суьвретши, саният тергевши, Сраждин Батыров атындагы саниятлар мектебининъ окытувшысы Эски Сары-Су авылында тувып-оьскен. Оьз балалыгы акында ол булай этип хабарлайды.
– Балалыгымды эсиме алсам, коьз алдыма ясыл, ярасык, туьрли туьсли шешекейлер оьскен, ювсан ийиси кокыган, шет-кырыйсыз Ногай шоьл, ондагы курткашашлар, кыр коьгемлер эм алмалар келеди. Атам асылы ман – Аксак авылыннан (аьлиги Батыр-Мурза) болган. Тетемиз кыйынлы, ашлык йыллар Шешен ерине коьшкен. Тагы да эсиме келеди атамнынъ домбырада ойнап йырлаганы, сол йыр бек кайгылы эди, йырдан да бек ол йылавга усайтаган эди. Оны тынълаганда, меним кишкей юрегим атама языксынув сезимлерден кесеклерге боьлингендей болатаган эди. Атам бир де куллыксыз олтырмаган, ол кой юниннен ярасык боьрклер тигетаган, сактыянды аьзирлейтаган, шыбырткылар ясайтаган эди. Меним суьврет ясавдан биринши окытувшым атамнынъ кошарында оьз ян йолдасы ман бирге куллык эткен Секерхан-абай эди. Ол мага карандаш пан шешекейлер, тереклер, куьпелеклер ясап уьйреткен, – дейди Алтынбийке Акбердиева. Оьзек те, балалыгындагы ярасык табиат, атасынынъ домбырада ойнавы келеектеги суьвретшидинъ яратувшылыгында ыз калдырмай болмаган.
Алтынбийке Омирзаковна Грозный каласындагы художестволык мектебин, оннан сонъ Дагестан патшалык педагогикалык институтынынъ художестволык-графический факультетин окып тамамлаган. Грозный каласында окыган йылларда окытувшылар Алтынбийке Омирзаковнадынъ суьвретлери йолдаслары ясаганлардан баскаланатаганын белгилейтаган болганлар. Махачкалада окыган йылларда Ногай районынынъ маданият боьлигининъ заведующийи Сейдахмет Рахмедов (яткан ери еннетли болсын) институтка келип, Алтынбийке Акбердиевады Терекли-Мектеб авылына ислемеге шакырган. Яс кыскаяклыга Тарумов район мектебинде куллык аьзир болган, ама Сейдахмет Копуштаевич оны Ногай районына аькетеди. Бу куьнлерде Алтынбийке Акбердиева сыйлы ясуьйкенди йылувлык пан эскереди: «Ол Ногай районында музыкантлар, суьврет ясавшылар болганын суьйген, эм онынъ салган кыйыны аркалы бизим районда бек коьп специалистлер оьскенлер. Ол мага Ногай районыннан куллык тапканда, бек суьйиндим, неге десе мага бизим район бек баа, мен оны оьзимнинъ кишкей, аьлемет дуныям деп санайман», – дейди А.Акбердиеа.
Яс кыскаяклы ис аьрекетин Терекли-Мектебтеги художестволык мектебининъ етекшиси болып баслаган, сол исти ол 12 йыл узагына бардырган. Мунда ислеген йыллар Алтынбийке Акбердиева сулыплы, зейинли балаларды аянлавга эм сонъында олар саният окув ошакларында билим алувына йол салган. Солай ок зейинли балалардынъ билим алмага амалы болсын деген ниет пен, Куьнбатар авылында Сраждин Батыров атындагы балалар саниятлар мектебининъ художестволык боьлигин аштырган.
Алтынбийке Омирзаковна живопись пен каьр шеккен, суьврет ясавшыларынынъ республикалык выставкаларында ортакшылык эткен, айтпага: Махачкалада Дагестаннынъ яс суьвретшилерининъ эм Краснодар каласындагы зональный «Советский юг». Ол 1987-нши йыл Терекли-Мектеб авылында Уллы Октябрьдинъ 70 йыллыгына багысланган выставкадынъ кураторы болган.
«Эгер окытувшыдынъ юрегинде оьз исине эм балаларга суьйим болса, ол уьлгили эм минсиз болады» – деген Лев Толстой. Сога коьре уьйкен аьриптен окытувшы Алтынбийке Акбердиева, тек оьз исин суьйип калмай, саьбийлерге де янын савкатлап келеди. Ол савлай яшавын окувшылары анъ маданиятын синъдируьвге багыслаган, балаларды патриотлык яктан тербиялавга да коьп куьш салган. Онынъ окувшылары бу куьнлерде ямагатка уьйкен пайда аькеледилер, солай ок окытувшысынынъ йолын алып барганлары да аз тувыл. Энъ де биринши выпускниклери Зиявдин Багавдинов эм Малият Копиева, Э.Махмудова эм Мухминат Отевалиева саниятлар мектебинде ислейдилер, мектебте суьврет ясавдан окытувшы Осман Суюндиков, модельер Х.Агисова эм коьп баскалар.
Бу куьнлерде Алтынбийке Акбердиева коьп йыллар узагына йыйнаган бай сулыбы ман яс окытувшылар ман боьлиседи, оларга оьзининъ ясуьйкен маслагатын береди. Зейинли окытувшы аьр бир дерисине тешкеруьвли аьзирленеди. Дерислерин ол аьлиги замандагы Россия ман, онынъ аьвелгиси мен байланыстырады. Алтынбийке Омирзаковна бек кызыклы ашык дерислер озгарады. Солардынъ сырасында «Тетейдинъ сандыгы» деп аталган дерисинде бурынгы ногай хатынлардынъ юзиклери, билезиклери коьрсетилинген эм олардынъ акында айтылган. «Ногай кеспили суьвретши, этнограф, фольклорист, хореограф Сраждин Батыровтынъ яшавы эм яратувшылыгы» деген дериси айлак та кызыклы эм янды козгап оьткен. А.Акбердиевады мектеблерде лекция эм ашык дерислер озгармага бек коьп шакырадылар.
Алтынбийке Акбердиева Ногай районынынъ ямагат эм маданият яшавында белсен катнасады. Ол коьп йыллар узагына республикамыздынъ бас каласында озгарылатаган ногай майданын курувда катнасып келеди. Суьвретши коьп уьйкен маданият шараларда ортакшылык эткен: Совет заманында Каракалпакияда Ногай маданиятынынъ эм саниятынынъ куьнлеринде, Москва эм Астрахань калаларында озган Дагестан маданиятынынъ эм саниятынынъ куьнлеринде. Алтынбийке Акбердиевадынъ яратувшылыгына йогары белги элимиздинъ тысында да бериледи, ол Турцияга кийгиз басув бойынша тюрк тилли халкларынынъ Савдуныялык конференциясына шакырылган. Сол шарада Азербайджаннан, Туркменистаннан, Казахстаннан, Москва каласыннан, Татарстан Республикасыннан, Кабарты-Балкариядан эм баска республикалардан тюрколог аьлимлер болганлар. Савдуныялык конференциясында шыгып соьйлегенде, ногай суьвретшидинъ «Ногай кийгизлердинъ оьрнекли санияты» деген видеофильми коьрсетилинген.
«Зейинли аьдем баьри исте де талаплы» дегенлей, Алтынбийке Омирзаковна туьрли журналларда оьзининъ макалаларын баспалайды, олар болса ногай саниятына багысланган. Суьвретши, ногайлар яшайтаган туьрли авыллардан, регионлардан кийгизлер йыйнап, Дагестан Суьврет ясав саниятынынъ музейинде выставка озгарган. 1992-нши йылдан алып Алтынбийке Омирзаковна Сраждин Батыровтынъ асабалыгын: картиналарын, ногай кийимлер эскизлерин, акварель ислерин, Дагестан халкларынынъ кийимлерининъ эскизлерин, туьрли оьрнекли суьвретлерин, китаплерин эм альбомын саниятлар мектебинде саклайды. Эки йыл артта бу баьри затлар Махачкалада РФ Суьвретшилер союзынынъ залында С.Батыровтынъ выставкасында коьрсетилинген, ол Ногай район администрациясынынъ етекшилевининъ коьтергишлеви мен озгарылган. Выставкадан алдын Алтынбийке Акбердиева С.Батыровтынъ суьвретлерин реставрация этуьвине куьш салган. Солай ок ол уллы суьвретши тувганлы 50, сонъ 60 йыл болганы ман байланыста, Сраждин Батыровтынъ картиналарынынъ выставкаларын оьткерген.
Алтынбийке Акбердиева «Ногайлар: XXI оьмир. Тарих, Тил, Маданият. Булаклардан келеектегиге» I эм II Халклар ара илми-практикалык конференциясында оьз докладлары ман шыгып соьйлеген.
Алтынбийке Омирзаковна тек ис йолдаслары арасында тувыл, савлай районда, республикада, Россия Федерациясынынъ регионларында сый-абырай ман пайдаланады. Онынъ куллыксуьерлиги, мыратка етисуьвге ымтылысы ога яратувшылык яктан куллык этпеге, оьрленмеге, оьз халкынынъ саниятын таралтув уьстинде ислемеге, мутылган усталыкларды кайтадан тувдырмага коьмек этеди.
Алтынбийке Акбердиева ян йолдасы Исмаил Алиевич пен бирге уьш аьвлет тербиялап, яшав йолына салган. Кеделери Эльдар ман Эльханды анасы берген соьзинъизди дайым ыслап болынъыз деп уьйреткен. Ялгыз кызы Эмина ата-анасына куьез болып келеди.
Бу куьнлерде Алтынбийке Омирзаковна ювыклары эм балалары тоьгерегинде 70 йыллык мерекесин белгиледи, биз ога аьли де коьп йыллар оьз халкы уьшин аьрекетлемеге куьши болганын, наьсипти йораймыз.
Н.Кожаева.
Суьвретте: А.Акбердиева.
