Ногай районынынъ кинологлар службасына – 20 йыл_________________________
Йыл сайын тамбыз айынынъ ызында Россия МВД-сынынъ кинологлар боьликлерининъ куллыкшылары кеспи байрамын карсы аладылар. Кеспилери ийтлер мен байланыслы коьплеген аьдемлер сол куьнди байрам этип белгилейдилер. Россияда ийтлерди полицияда кулланып 1906-ншы йылдан алып Санкт-Петербург каласында баслаганлар. Уьш йылдан сонъ Москва каласында баьриси де Треф атлы доберман-пинчер тукымлы полиция ийти акында айтатаган эдилер, ол оьз яшавы ишинде 1500-ден артык кыянатлыклар ашкан.
Кинологлар службаларынынъ тарихи узак 1909-ншы йылдан басланады. Россияда бириншилей болып, Санкт-Петербургта излевши ийтлерди аьзирлейтаган мектеб ашылган. Тезден Россиядынъ 50 губернияларында излевши ийтлерди кыянатлыклар ашувда кулланып баслайдылар. Сол заманларда Измайлов гвардия полкында разведкада кулланув уьшин ийтлерди аьзирлеп баслайдылар, солай ок ийтлерди байланыс аьжетсизлеп те уьйретедилер. 1920-ншы йылларда кинологлар-специалистлер аьзирлев мектеблер де ашылады, ийтлерди туьрли тармакларда кулланып баслайдылар. Бу куллык эш кетпеди. Уллы Аталык согысынынъ биринши куьнлериннен алып кинологлар оьз борышларын дав майданларда толтырып баслайдылар. Согыс йылларда ийтлердинъ коьрсеткен йигитлиги айлак уьйкен – олар атылатаган алатларды, явды табатаган болган, фашист танкларын атканлар, яраланганларды согысув арасыннан тавып, шыгарганлар, разведкага барганлар эм сондай баска ислерди эткенлер.
Аьлиги заманда да Россия Иш ислер министерствосынынъ аьрекетинде ийтлер сыйлы орынды аладылар. Излевши ийтлердинъ ярдамы ман йыл сайын 20 мынъ кыянатлыклар ашылады. Коьплеген ийтлер алаллык уьшин баргыларга тийисли болганлар. Новосибирск каласында Шешен Республикасында террористлерге карсы спецоперациясында йигитлигин коьрсеткен ийтке эстелик курганлар. Волгоградта атылувшы-ийтлерге эстелик бар, сондай эстеликлер элимиздинъ туьрли калаларында курылганлар.
Патруль-излев куллыгында ийтлер бек ийги коьмекшилер боладылар. Олар кыянатшыларды, наркотиклерди, савыт-садакты излейдилер, аянлайдылар. Кинологлар боьликлери тоьгерек якты, меканларды тергейдилер, олар маьнели патшалык эм аьскерлер меканларды саклайдылар эм коьплеген баска борышлар толтырадылар. Кинологлардынъ кесписин сайлаганлардынъ касиетлери белгили – берк эрклик, шыдамлык, йигерлик, тек айванлардынъ касиетин билген, оларды суьйген инсанлар ийтлерден йогары кеспили «полиция куллыкшыларын» тербиялап боладылар. Соьйтип ислейдилер Ногай район РОВД кинологлар боьлигининъ куллыкшылары. Олар оьзи мен ислейтаган ийтлердинъ кылыгын бек ийги этип биледилер, оларга тенълериндей этип карайдылар. Коьплеген йыллар кинологлар боьлигин полиция майоры Джамиль Бекмухамбетович Сариев етекшилейди.
– Бизим службамыздынъ бас борышы – айырым маьнели объектлерди тергев. Быйыл бизим службамызга туьзилгенли 20 йыл болып туры. Сол йыллардынъ ишинде ийтлеримиз бен бирге боьлик куллыкшылары коьп уьстинликлерге етистилер, коьплеген ярысларда енъуьвши болдылар, – деп хабарлайды етекши. Ол куллыкшылары акында тек ийги соьзлер айтады. Боьликте 11 аьдем ислейди, солардынъ ишинде – тамада эм киши инспектор-кинологлар, исши, ветеринар врачы. Боьликте 11 излевши ийтлер де бар, олардынъ ис борышлары да баскаланады – ийис бойынша аьдем ызларын, мейитин, мейит калдыкларын, кан ызларын табатаган ийтлер, ийис бойынша керекли объектлерди табатаган ийтлер. Баьри ийтлер де Россия МВД специалистлер-кинологларды аьзирлев бойынша билимлендируьв учреждениелеринде аьзирленгенлер. Аьлиги заманда ийтлердинъ коьмеги мен 9 кыянатлыклар ашылган (озган йыл — 8). 2019-ншы йыл кинологлар-специалистлер арасында бизим районымыздынъ кинологлар службасынынъ орталыгы 3-нши орынды алган. Сондай уьстинликлер мен карсы алады кеспи байрамын бизим кинологлар.
Арсен Сейфула улы Таушов полицияда ис аьрекетин Кизляр каласында ВО (ведомстволардан тыс саклав) боьлигинде баслаган. Сонъында яс специалист Россия МВД Ногай районы бойынша иш ислер боьлигининъ ДПС куьбинде иследи, аьлиги заманда ол киши инспектор-кинолог болып куллык этеди.
– Ийт кайзаманда да аьдемнинъ алал досы болган. Биз, авыл еринде оьскен балалар, кашан да ийт пен бирге оьскенмиз, кишкейлей ийт саклаганмыз, болса да аьлиги бизим ийтлеримиз – олар баска. Олар ман тил таппага керек, эгер ийт пен иеси арасында айырым байланыс йок болса, куллыкта да ийги сырагыларга етисуьв кыйынлы болады. Аьр бир ийттинъ менлиги бар, касиети бар, акылы бар, оларды анълав уьшин, сол менликке, касиетке эм акылга ашкыш таппага керекли, сол заманда сен оьзинъди шынты кинолог деп санамага боласынъ, – деп айтады Арсен куллыгы акында. Ийти мен ол ийис бойынша маьнели объектлерди аянлав бойынша ислейди, оьз исинде ийги сырагылар береди. Арсен аьли де яс кинолог, мен шекленмеймен, алдыда аьли де коьп уьстинликлерге етисер, неше кере де енъуьвши болар.
Ногай район РОВД кинологлар службасы оьзининъ 20 йыллык мерекесин белгиледилер. Сол йыллар ишинде етискен уьстинликлер аьли де артсын, бийикликлерге етсинлер деп йораймыз бизим тынышлыгымызды саклавшыларга.
Г.Бекмуратова.
Суьвретте: кинологлар службасынынъ куллыкшылары.
