Озган оьмирлер артта узак эллерге элгезерлер, тергевлер юриткен аьдемлер баратаган болган болса, аьли сав дуныяда коьплеген аьдемлер янъы ерлер коьрмеге, туьрли халклардынъ яшавы, аьдетлери мен танысар ниет пен баска эллерге эм узак ерлерге барадылар. Оннан оьзгелей, ызгы йыллар эллерди, ерлерди кезген аьдемлердинъ эсин элимиздинъ муьйислериндеги авыллар каратады. Туристлердинъ авылларга кыдырып келуьви, мунда тыншаювы элдинъ муьйисиндеги авыл районларына оьрленмеге аьли де бир амал береди.

Аьр бир ердинъ табиатынынъ оьзининъ айырым ярасыклыгы болады. Ногай шоьлдики – боьригоьзлер. Солардынъ ярасыклыгы акында соьз шоьлден коьп узак ерлерге еткен. Шоьлимиздинъ бир конагы, дуныядынъ туьрли ярасык ерлерин коьрген элгезер: «Ногай шоьлге язлыкта келип аьлемет боьригоьзлер атканын коьрмеге мырат этемен», – деп мага газетамыздынъ редакциясында хабарлаган мезгилде айткан эди.
Ногай шоьлге элимиздинъ туьрли калаларыннан, солай ок онынъ тысыннан Германия, Турция, Иран эллериннен келген конакларды Терекли-Мектеб авылындагы «Конак уьйдинъ» иеси Гульзара Эсмухамбетова хош алады. Онынъ конак уьйи бир де бос болмайды, мунда кишкей балалардан алып уьйкен аькимлер де турадылар. Ногай районга келген ДР Оькиметининъ Председатели Артём Здунов та, солай ок «Баркол» авиакомпания летчиги Максим Козлов, Ногай районына иси бойынша келген куллыкшылар эм эл кезуьвшилер мунда болганлар. Белгили телеюритуьвши, журналист М.Кожухов та Гульзарадынъ конак уьйин коьрмеге ойы барын билдирген.
Гульзарадынъ конак уьйининъ кенъ азбары бурын ногайда болган шетенлер, ногай пеш, ат арба узак ерден келген конакларды кызыксындыратаган болган болса, аьли мунда туьрли куслар, айтпага, тотыгуслар, боьденелер, цисаркалар да бар. Янъыларда конак уьйдинъ иеси Астраханьнинъ касындагы авылдан туье де аькелген.
– Келген конаклар бизим ерде бурын заманда ногайлар саклаган туьеди коьрмеге де амаллы болдылар, бизге келген аьдемлер онынъ уьстине минип кыдырмага да болаяклар. Оннан оьзгелей, анам туьединъ суьтин савмага суьеди. Ол тезден тагы да туьелер аькелеек. Бизим туьединъ аты Милка, ога 8 яс. Мен мектебтен келип туьеге, кусларга ас беремен, куьн аралап олар турган ерди тазалайман. Милка – ювас айван, аьдемди янына парахат янастырады. Боьденелер болса, юмыртка бередилер, олар бек пайдалы. Юмырткаларды бизден аьдемлер сатып аладылар. Тезден страус куслар да аькелеекпиз, – деп хабарлайды Каримулла, конак уьйдинъ кишкей иеси. Гульзара кедесин кишкейлей истинъ сулыбын алсын деп уьйретеди. Каримулла Яриков солай ок бурынгы ногай саз алаты – домбырада да ойнайды. Оны яс окытувшы Руслан Кожаев уьйретеди. Белки, Каримулла бир неше йылдан узак ерлерден келген конакларга халкымыздынъ саз алатында ойнаяк ойы бар болар.
Конаклардынъ айырым азбарында туьрли оьсимликлер оьседилер, Калифорния малинасы, жимолость (онынъ ийиси сав яй эм язлыкта кокыйды), тармасатаган гуьл, дайым ясыл туьсли аяздан коркпайтаган шырмавык эм баскалар. Бу оьсимликлердинъ биревлерин конаклар аькелип шашканлар. Солай ок конаклардынъ уьйининъ касында емис тереклер бавы да оьседи. Бавдынъ касында балалар ойнайтаган майдан да бар. Конак каралдысынынъ йогарында туьрли ярыклар янып, кешки мезгилде боьтен де ярасык болады.
– Дуныядагы коронавируслы юкпалы маразынынъ пандемиясы ман байланыста баьри этилинеек куллыклар токтады. Коьп ойларым бар, солардынъ бириси – ногай терме курмага, солай ок кийгиз аьзирлемеге. Кийгиз басып уьйретеек хатын да, туьзилген аьллерге коьре, келип болмады. Конакларымызга бизим ногай халкынынъ аьвелгиде кулланган алатларын, кийимин коьрсетпеге, солай ок авыл еримизде кийгиз басувды кайтадан тувдырмага суьемен, – дейди Гульзара Яналиевна.
Кыскаяклы конакларды хош алув ман байланыслы исин 2004-нши йыл баслаган. «Бас деп мен йолдынъ уьстиндеги кафе аштым. Бу ерлерде сол йыллар бирев де уьйлер салган йок эди. Оьзим сув, электроярык тарттырдым, коьмек эткен баьриси де савболсынлар, аьлиге дейим оларга разылык юрегимде саклайман. Оннан сонъ кишкей бир номерли конак уьй аштым, 2014-нши йыл болса кагытларымды Махачкаладагы конак уьйлер реестрине элтедим, соннан бери баьри куьшимди салып ислеймен. «Конак уьйине» сол кадер карыж шыгарганнан, элимиздинъ уьйкен калаларыннан турмага уьй алып, аьдемлер киргизип, рахатлы яшамага болаяксынъ», – деп мага маслагатлар бергенлер болдылар. Бу исти мен тек янымнынъ рахатлыгы уьшин бардыраман. Меним ювык аьдемлерим: ян йолдасым Абибулла, кызым эм увылым мага тирев эм коьмекши боладылар», – деп боьлиседи конак уьйдинъ иеси.
Гульзарадынъ куллыксуьерлигине эм талабына сукланмай болмайсынъ. Онынъ азбарында тек конаклар тыншайып калмайды, мунда бек ийги этип ярастырылган меканда аьдемлер шатлыкларга да йыйыладылар.
Гульзара Эсмухамбетова озган йыл «Дагестан Республикасында авыл туризмнинъ энъ де ийги объекти» деген республикалык конкурсында енъуьвши болып, диплом ман савгаланган. «Ногайский район» МР администрациясынынъ аькимбасы М.Аджеков Гульзарага II Дагестан халклар ара туристлик форумы бойынша озган Халк усталыкларынынъ фестивалинде Ногай районын йогары дережеде ваькиллегени, районнынъ ямагат яшавында катнасканы эм белсенли саваплык аьрекети уьшин Разылык хат тапшырган.
Гульзарага дагестанлыларга келисли болган халкынынъ аьдетлерине суьйим касиетлери келисли. Сол сезимлер онынъ конак азбарынынъ аьр бир муьйисинде сезиледи. Онынъ конак азбары бир уьйкен туристлик орталыгына айланганын, бу тармак районымызда оьрленгенин йораймыз.
Н.Кожаева.
Суьвретлерде: Гульзарадынъ конак уьйинде; Яриковлардынъ аьели.