Йигерли эм куьшли кус

Буьркит (беркут) кусы туьрли кепли боладылар, олар кушыналарынынъ туьслери мен, уьйкенлиги мен баскаланадылар. Бу куслар Сырт полушарие еринде яшайдылар. Сырт Америкада, Африкада бу кусларды коьп ерлерде коьрмеге болады, солай ок буьркит кусы Шотландия, Альпы, Карпаты тавларында уя курадылар. Азияда куслар Турция, Алтай, Саяны ерлеринде, Хонсю аралында карсы келедилер. Россияда буьркитлер баьри ерде де яшамага боладылар – тавлар, туьзликлер, ама оларды аьдемлер сийрек коьредилер, бу куслар бирев де йок ерлерде ерлеседилер.
Буьркитлер ярасык эм оьктем куслар деп белгиленедилер. Олардынъ коьзлери айлак куьшли коьредилер, кус йогарыдан 2 мынъ метрден ювырып бараяткан коянды коьреди. Бу куслар туьслерди айырадылар.
Буьркитлер бир ерде онлаган йыллар яшайдылар, сол ерге ят кусларды йибермеге суьймейдилер, оларга авылдаслар керек тувыл, уяларды да бир-бирисиннен армаган ерге курадылар. Куслардынъ узынлыгы 0,9 метрге дейим барады, шеккиси 7 килограмм болады, канатларынынъ яйылувы 2 метрге дейим етеди. Узын эм бираз майыскан бурны оны оьктем этип коьрсетеди.
Буьркитлерди бир эллерде колга да уьйретедилер, оларды анъшылавга кулланадылар.
Буьркитлер уьйкен кемируьвшилерди, увак кусларды, тасбакаларды ашайдылар, соны ман бирге бу куслар уьйкен йырткышларга да шапкынлык этпеге боладылар – боьрилер, керекшин, каршыга эм сондай баска. Эгер буьркит аьдемлер туратаган ерде яшаса, уьйдеги айванларга да шапкынлык этпеге болады, боьтен де, кыс куьнинде.
Специалистлердинъ айтувы ман, буьркитлер йок болмаяклар, неге десе бу куслардынъ явлары йок деген эсапта, эм олар йылдан-йылга коьбеедилер. Сол затка карамастан, буьркитлер Кызыл Китапке киргенлер. Коьплеген эллерде буьркитлерди саклав ниет пен амаллар алынады.
Буьркит – йигерли эм куьшли кус.
Аьзирлеген Г.Нурлубаева.