Заман. Аьлигиди алып караймыз. Янъы технологиялар, уьйшиликте де коьп куллыкларды техника аркалы этемиз. Яткан орыннан турмай, телевизорды, кондиционерди ислетемиз, бир абыт алсак, кнопкага бассак, кир оьзи ювылады… Кыскаша айтканда, коьп кыйналмайтаган заманда яшаймыз. Кыйналмайтаган дегеним, янды куьш йиберип кыйнамаймыз. А маьселелер акында айтсак, солар алдынгы заманларга караганда, боьтен де коьп болган. Айтпага, балалардынъ тувыл экеш, орта ясларындагылардынъ тербиялары айлак тоьмен дережеге еткен. Алдын биревдинъ кыйналып турганын коьре калсалар, онынъ яныннан бос оьтпегенлер. Онынъ кыйынлыгын боьлгенлер, колларыннан келген коьмегин этпеге шалысканлар, а ызгы заманларда болса, маьселенъди айтпага коркасынъ, боьлисуьв ше йок эди, авылдас яде ювык билсе, ол биринши болып, селеке этпеге болады деген ой келеди…
Бу соьзлер яшавга коьре айтыладылар, солар баьрине де ортак маьселе болады.
Аьли меним соьзим Ногай районымыздынъ политикалык эм маданият орталыгында болып, коьзимизге коьринип турган маьселелердинъ бириси –орамларда аьдемлерден де коьп болган ийтлер саны коркыныш тувдырады.
Бир неше йыллар артта Ф.Капельгородский паркында, коьп учреждениелер ерлескен заманларда, аьдемлердинъ юриси эм саны аз болмайтаган эди, тек ызгы заманларда уьйкен деген учреждениелер баска ерлерге коьшкеннен сонъ, мунда болатаган ийтлер саны, юретаган аьдемлерге коьре, коьптей болып коьринеди. Аз болса, олардынъ «турбазасы да» болады. Маданият уьйининъ артында ийтлер, пляжда тыншайган аьдемлердей болып, ятадылар.
Бирев тувыл, экев де тувыл, онлаган санлы. Булай алып карасак, сол парк Ногай район орталыгында халктынъ тыншаймага болатаган ерлерининъ бириси (район орталыгымызда тыншаймага ерлер коьп тувыл), мунда балалар уьшин майдан (яй клубы алдында), янъы ярасык стадион орынласканлар.Сол тыншаюв ерлерге, эгер ийтлер оьрип юретаган болса, балаларды кайтип йибереексинъ? Бу биз коьзимиз бен коьретаган ийтлер акында соьз.
Баьрининъ коьзине коьринмейтаганлар да бар. Айтпага, социаллык тармак – ватцап бойынша илгериде оьлшемине коьре, кишкей болмаган хабар юрди. Сол хабар да ийт акында эди.
– «Мен Терекли-Мектебке коьшип келгеним коьп заман болганы йок. Авыл еринде парахат саклайтаган увак малымды да аькелдим, бир ерге де шыгармай, бу ерге ят малды азбарымда саклап басладым. Ногай район орталыгында сондай заттынъ болатаганына сейирим тувыл, хайран болып калдым. Авылдастынъ ийти, ортамызды боьлетаган азбардынъ астын уьнъип, сол санавлы увак малымды заялап кеткен, ашаганын ашаган, йырткышлаганын йыркышлаган. Сондай затты кийик айван этпеге болатаганын билетаган эдим, тек ток болган ийт ше соьйтип этпеге керек тувыл эди. Солай болганда, ойлайман, ийтти сондай аьлге еткерер уьшин неше куьн соны ашатпай коймага керек болган экен?!».
Сол тувыл ма маьселе, ийт иесине де ойлап карамага керек болады. Бу ерде айваннынъ куьнасиннен де бек соны саклаган иесининъ куьнаси уьйкен болса ярайды. Ийтти сондай аьлге еткерген ол тувыл ма? Саклап болмайтаган болсанъ, биревге де зыян келтирмей, айванды оьлтиргенинъ колай. Бу куьн авылдастынъ малын заялайды, танълагысы куьн балаларды тислев тувыл экеш, ашамага да болаяк. Сондай неше видеосюжетлер де орталык телеканалларда коьрсетиледи.
Эсимизге бу ерде, язлык шакта, региональлик бир организация куллыкшылары орамларда каравсыз, иесиз ийтлерди аькетип, ветеринариялык пыштырув этип юрдилер, сонъ кайтарып аькелип сол баягы орамларга тасладылар. Олар яктан сол дурыс болса да ярайды, тек олардынъ тислери йойылмайды, тамаклары да тыйылмайды. Бир ийги ягы бар – бар саннан артык оьспейди, а бар сан кишкей тувыл, кашан солар картайып, оьлер экен деп карап турмага керек боламыз. Авыл поселение етекшилери сога маьне неге бермейди экен деген сорав берер эдим, ама явабын да билемен –олардынъ да сол ийтлерди оьлтирмеге ыхтыярлары йок, ийтлердинъ де оьз «законлары» бар экен. Болса да, сол ийтлер авыл ерлериндеги малларга туьседи деген хабар Ногай район ман «дувылдап» юрген заманларда, меним ийтимди, биревдинъ де, мен билип, увак малына да, анъына да тиймеген (солай болган болса, оьзимизден яде авылдаслардан баслаяк эди) эсигимнинъ алдында урып, яралап кеттилер, эки саьат озбай, ийт ян берди. Мундай затларга да яшавда бир-бирде орын табылады. Сол затты коьргенде, «биревдинъ авызы есе де кан, емесе де кан» дегени эсиме келеди.
Маьселе бар. Тек кашан шешилер экен? Шешкендей де тийисли аьдемлер табылар ма экен?! Сорав бар, явапты ким берер?!

Г. Курганова,
РФ Журналистлер Союзынынъ агзасы.