Аьдем бактысы___________

Альберт Тамакаев алдынгы Ставрополь крайынынъ, аьлиги Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Ногай районынынъ Эркин-Юрт авылында 1966-ншы йылдынъ 19-ншы караша айында тувып-оьскен. Ол 1973-нши йылдан алып авыл мектебинде окып 8 классты кутылган. Сонъ Черкессктеги 34-нши номерли кеспи эм техникалык училищесине туьсип, соны етимисли окып, автокрановщик кесписин алган.

Альберт атасы Яхъядынъ маслагаты ман 1987-нши йылда Эркин-Юрт авылындагы совхозына слесарь эм моторист болып куллык этпеге келеди. «Сол куллыгы оны кеспи устасы болмага уьйретер», – деп ойланган эди онынъ атасы. Мунда бир йыл куллык этип-этпей, оны совхоздынъ яс исшилери оьз йыйынында комсомол биригуьвининъ басшысы этип сайлайдылар. Йырма бир ясындагы Альберт авылдагы яс-явкадынъ баьленше маьселелерин шешеди, коьп амалламалар озгарады, яслардынъ кешликлерин уйгынлайды, бизим элимиз эм коьп шет эллери бойынша туьзилген политикалык аьллери акында авыл китапханасында ясларга лекциялар окыйды, йолыгыслар озгарады. Енъуьв куьни алдында йигерли пионер кыз Крымхан эм онынъ йигит атасы Баубек Мижевлердинъ эстелигине багыслап, Сырт Кавказ тавларындагы Марух кешуьвге хозяйстводынъ комсомолшыларынынъ барувын уйгынлап оьткерген.
Сол йылларда авыл маданият уьйининъ етекшиси, белгили шаир Тайбат Керейтова халк драма театрында ногай язувшыларынынъ пьесаларын сахнага салаятып, Альбертти де бир неше рольлерде ойнамага шакырады. Ол бу авыл театрында 1987-нши йылдан алып 1996-ншы йылга дейим хыйлы ямагат куллыкларында катнаскан.

Ястынъ ийги ислегенин коьрип, совхоз етекшилери оны сол йылларда Коммунистлер партиясынынъ сырасына да аладылар. Альберт Тамакаевтинъ энъ уьйкен уьмитлерининъ бириси – йогары окув ошагына туьсип окып, окытувшы кесписин алув эди. Иниси Роберт пен бирге ол Карачаевск каласында орынласкан патшалык педагогикалык институтына окувга туьседи. Бес окув йылы тап бес куьндей болып озады. Студент йылларында да ол етимисли окыган.

Институттынъ биринши йылын окып кутылган сонъ, Альберт Тамакаевти Черкесск каласында орынласкан «Ленин йолы», аьлиги республикалык «Ногай давысы» ана тилиндеги газетасына куллык этпеге шакырадылар. Оьзининъ эскеруьвине коьре, журналист эм язувшы Римма Утемисова газетадынъ бас редакторынынъ ойын Альбертке еткерген.

Соннан коьп заман оьтпей, ол 1991-нши йылдан алып 1996-ншы йылга дейим ногай газетасынынъ редакциясында куллык этип баслайды. Яслай орысша соьйлеп билген Альберт редакцияда куллык этип баслаган куьнлеринде тек орысша соьйлейтаган болган. Ногайша анъласа да, оны ман соьйлеген аьдемге орысша яваплаган, неге десе ол яс заманыннан алып оьзин соьйтип уьйреткен болган. Сонъында орыс тилинде аьдемлер мен соьйлев онынъ аьдети болып токтаган. Редакцияда куллык этип баслаган куьнлеринде сол зат ога кайдай кыйынлык тувдыратаганын анълап, аьрекетли аьлде ногай тилин уьйренмеге шалыскан.

– Бас редакторымыз Мурадин Имам-Мазем улы Биюковтынъ буйрыгына коьре, мени мен редакция ишинде бир инсан да орысша соьйлемейтаган эди. Меним басымнан кайдай куьнлер оздылар!.. Кайтип кыйналганымды оьзим билемен. Аьр куьнлик кыска ис йыйынларында баьри де ногайша соьйледилер, мен орысша бир зат айтсам да, ис йолдасларым мени мен тек ногайша аьллеседилер. Ялгыз бир Аскербий Киреев мени аяп, бас редактордан ыхтыяр алып, мени мен арада орысша соьйлейтаган эди, – деп эскереди Альберт редакциядагы ис аьрекетининъ баслапкы шагын.

Газетадынъ оьз хабаршысы болып, ол макалалар язып баслайды. Коьп авылларга барып, кала ишинде кезинип, туьрли аьдемлер мен йолыгысып, хабарласувлар оьткереди. Олардынъ маьселелери, юректи тынышсызландырган соравлары акында язып, газета бетлеринде баспалайды. Ол коьплеген очерклердинъ де авторы болады. Онынъ геройлары: авыл хозяйство куллыкшылары, белгили окытувшылар, илми куллыкшылары, медицина тармагында ислеген сулыплы аьдемлер, согыс ветеранлары, оьз мыратларына етискен яслар, яшавында репрессия азапларын басларыннан оьткерген аьдемлер.

Ногай адабиатына Альберт Тамакаев озган оьмирдинъ сонъында, 1991-нши йыл келген. Онынъ язган «Кайдасынъ, бос кеткен заманым?», «Кавга курманлыгы», «Яшавдынъ дерислери», «Яман хатын уьйге сыймас» деген пьесалары «Ногай давысы» газетасынынъ адабиат бетинде дуныя ярыгын коьргенлер.
1996-ншы йылда Альберт Тамакаев яшав йорыгын авыстырмага токтасады. Оны сондай ойга элимизде сол йылларда туьзилген осал социал-экономикалык аьллери аькелдилер. Ол юрегин даьвлендирип, патшалыгымыздынъ сырт яктагы калаларынынъ бирисине коьшип кетпеге амал табады. Янъы Уренгой каласындагы «Импульс» деген телерадиокомпаниясында бир йыл узагында яваплы редактор болып куллык этеди. Сонъында авылга кайтады эм 1997-нши йылда уьйленеди.

Сол йыл кырк кийик айында, Янъы Уренгой каласына кайтып келгенде, оны Экологиялык орталыгы деп аталган окув мектебине экологиялык ыхтыяры эм тарихи бойынша дерисининъ окытувшысы болып куллык этпеге шакырадылар. Соны ман байланыста яс аьелге яшамага деп сонда ок та эки боьлмели уьй де бередилер. Соьйтип онынъ яс заманындагы окытувшы болмага деген мырады толады. Бир йылдан сонъ Альберт 15-нши номерли кала мектебине коьшип, тарих эм обществознание дерислерининъ окытувшысы болып куллык этеди.

Сол йылдан баслап бу йылга дейим А.Тамакаев эндиги 24 йылдан бери оьз яшавын яс несилди билимлендируьв аьрекетине багыслап келеди. Соны ман бирге ол аьдемлер мен аьллесип билетаган кылыгын бир де йоймаган. Ол эректе, сырттагы калалардынъ бирисинде яшаса да, оьз тилин, аьдетлерин мутпаска шалысады. «Ногай давысы» эм «Шоьл тавысы» ана тилиндеги газеталары ман оьзининъ тар байланысын уьзбейди. Буьгуьнге дейим ол халкымызды сукландырган макалалар язады. Буьгуьнлерде ол Янъы Уренгой каласында йогары дережели окытувшы деп саналады, бир неше кере кала администрациясынынъ разылык хатларына, «Каладынъ сыйлы аталары» деген мактавлы атка да тийисли болган. Йырма доьрт йылдынъ ишинде Альберт Тамакаевтинъ окыткан окувшылары коьп йогары окув ошакларын кутарганлар, элимиздинъ туьрли ерлеринде ислейдилер.

А.Тамакаев окытувшы болып ислегеннен, газеталарга макалалар язувдан баска илми ислери мен де кызыксынатаган аьдем. Ол оьзи де баьленше илми ислерининъ иеси болады эм яс-явкады да сол затка уьйретип келеди. Онынъ коьп окувшылары халклар ара, Савлайроссиялык конференцияларынынъ катнасувшылары эм енъуьвшилери боладылар. Альберт Яхъя улынынъ боьтен де ногай яслар ман кызлардынъ етимислери уьшин яны бек авырыйды. Ол аьр бир ногай балага, оьзининъ заманы ман санаспай, баьри билген билимин береди.

Ол бир хыйлы йигерли эм талаплы яслар ман кызлардынъ атларын аьр заман да оьктемсип атайды. Айтпага, Руслан Толемишов аьлиги заманда Тюмень каласындагы университеттинъ медицина боьлигинде окыйды, Эльдар Есенакаев – ООО «Газпром» предприятиесининъ экономикалык боьлигининъ куллыкшысы, Мадина Баисова – Краснодар каласынынъ патшалык университетининъ медицина боьлигининъ, Алигаджи Алаяров – Москвадагы Губкин атындагы университетининъ, Лиана Абишева – Ставропольдеги университеттинъ студентлери, Алтынай Еслемесова – сол ок университеттинъ аспиранты. Ол оьз окытувшысынынъ йолын алган эм буьгуьнлерде Янъы Уренгой каласынынъ 11-нши мектебинде тарих эм обществознание дерислерининъ окытувшысы болып ислейди.

Альберт Тамакаев 2018-нши йылда «Яшав толкыны» деген китабин аьзирлеп шыгарган. Сол йыйынтыгына ол баьри макалаларын, пьесаларын, очерклерин, коьшируьвлерин киргисткен. Сол йыл оны Россия Журналистлер союзынынъ агзасы этип алганлар. Альберт кыйынлыктан коркатаган аьдем тувыл. Куьн сайын оьзине кайдай болса да, каьр табады. Янъы Уренгой каласында ол Ямало-Ненец автоном округы бойынша «Ногай Эл» РНКА ямагат биригуьвлерининъ етекшилерининъ бириси де болады. Соны ман бирге «Инстаграмм», «Фейсбук», «Одноклассники», «В контакте» деген социаллык тармакларынынъ белгили блогери де болып саналады. Ызгы йылларда Альберт Яхъя улы оьзин поэзияда да сынап карайды, сол аьлемет адабиат дуныясы да оны кызыксындырады. Ол бир неше ятлавлардынъ да авторы болады. Мен билгенлей, онынъ ишки дуныясы ахыр туьрли поэзия сезимлерине толы. Биз Альбертке яратувшылык дуныясынынъ оьрленгенин йораймыз.

Ольга Фокина,
Янъы Уренгой каласынынъ «Родник» деген адабиат эм яратувшылык биригуьвининъ агзасы.
Суьвретте: А.Тамакаев.