ЭЛЬМИРА КОЖАЕВА

Верхний Дженгутай авылына мен 31-нши сары тамбыз айында 15.00 саьатте еттим. Дженгутайшылар оьзлери бир якка да кетпегенлер, тек балаларын, «кара кыямат соны» дегенлей, кардашларына йибергенлер. Ерли яшавшылардынъ соьзлерине коьре, топлардынъ атувлары мунда кешеси-куьни мен эситиледи.

Верхний Дженгутай авылыннан бир 5 шакырым эректе, Кара-Тюбе авылы янында, федераллык куьшлерининъ боьликлерининъ бириси орынласкан. РФ МВД-нынъ эм иш ислер аьскерлерининъ эм ДР МВД-нынъ боьликлерининъ ортак штабы авыл мектебинде ерлескен. БТР-лардагы аьскершилер, хабаршыдынъ тилегине карамастан, суьвретке коьп суьймей туьседилер. Олар:
– Биз баьримиз де – «атайлар», бизге уьйге кайтпага 3 ай калды. Тек сол айлар 3 йылдай созыладылар. Соларды бир аман-эсен аткарсак экен, – дейдилер.
БТР-дынъ механик-водители А.И.:
– Мундагы ерли яшавшылар – конакбай аьдемлер, бизге ас-сув бередилер. Хатынлар бизди тап оьзлерининъ тапкан увыллары кимик сыйлайдылар. Дурысында, Дагестан – ыспайы ер. Мунда согыспага тувыл, тыншаймага келуьв керек, – дейди.
Бу ерде аьскершилердинъ янына Россия Кызыл Крест ямагат саваплык организациясынынъ врачы янасты. Бу ямагаттынъ специалистлери мунда гуманитарлык коьмеги мен Волгодонсктан дуьйсемби куьн етиптилер экен эм экинши куьн ок та штабка келдилер. Олар оьзлерининъ медициналык пунктын ерли мектебтинъ биринши шарлагында курдылар эм аьдемлерди карап басладылар. Террористлер, оларды авадан самолетлар бомбалаганнан сонъ, юзден артык аьдемлерин йойган деп мага билдиредилер. Согыс аьрекети басланатаган заманга олардынъ сырасында 500 аьдем бар деп саналган. Соны ман бирге бандитлердинъ зенитка алаты, минометы, согыс алатлары болган 2 склады, 2 ататаган точкалары йок этилинген. Бизикилер Доргели авылдынъ кубыласындагы бийиклевлерди эм Боьри Капылары деп аталган тав кешуьвиндеги стратегиялык орынларды бийледилер.
Аьлиги замандагы бас кавыфлыклардынъ бириси – колларында янъы сессиз ататаган туьбеклери болган мергинлер. Олар 50-ге ювык аьдемлер. Тагы бир кавыфлык – бандитлердинъ Казбек районы ман армаган Шешен Республикасынынъ Ножайюрт районына кери таювы. Террористлер республикадынъ тав районларына баратаган йолларга эм оьзлери бийлеген авыллардынъ тоьгереклерине миналар салганларын да мутув керек тувыл. Мунда, соны оьз коьзлери мен коьрген аьдемлердинъ шайытлавы ман, бек коьп миналар салынган.
Кырк кийик айынынъ 2-нде эртенъги 11 саьатте иш ислер аьскерлерининъ боьликлери эм ОМОН, РФ эм ДР МВД-нынъ СОБР куьшлери Чабанмахи, Кадар эм Карамахи авылларына кирдилер. Аьлиги заманда сонда авылларды бандитлерден босатув бойынша уьйкен кенъ оьлшемли согыс операциясы юритилип туры.
Дагестандагы РФ МВД-нынъ кесек заманлы пресс-орталыгынынъ билдируьвлери бойынша, Буйнакск районындагы согыс аьрекети заманында 13 аьскер куллыкшылары оьлтирилген эм 91 аьдем яраланган.
Экинши ана
РФ МВД-нынъ иш ислер аьскерлер боьликлерининъ россия аьскершилери Верхний Дженгутай авылында экинши анасын – бу авыл яшавшысы Салимат Атаевады тапканлар.
Салимат аьскершилерге, амалсыздан кашканларга, милиционерлерге, журналистлерге штаб ювыгында орынласкан Бамматовлардынъ уьйинде эртенъги, туьски эм кешки мезгил аслар аьзирлемеге коьмек этеди.
Магомед Бамматов – район Йыйынынъ депутаты, сийрек йолыгатаган бек танъ инсан, аьдемлерди ашатув уьшин сыйырын, бир неше койларын сойган. Уьй иеси Рабият тувра туькен ишинде баьрине де тегин исси шай асып береди. Авылда аьрекетли аьлде столовый ашылган болса да, баьри аьскер куллыкшылары да Бамматовлардынъ уьйине суьйип барадылар. Авыл яшавшылары хабарлаганлай, агалы-инили Бамматовлар мектеб алдында Уллы Аталык согысынынъ катнасувшыларына эстелик салганлар. Сол себептен сол куьнлерде бу аьелдинъ сондай юмартлыгына биревдинъ де тамашасы келмеди.
Салимат Атаева, алты увылдынъ анасы, ога «анам» деп айткан баьри аьскершилердинъ де согыстан кайтувын куьтеди. Олар согыс тапшырмасын толтырып, баьриси де аман-эсен кайтып келгенине суьйинеди.
Дженгутай кыскаяклылары ботлихшилердинъ ис йигитлигин кайтаралайдылар. Столовыйга азык-туьлик элтейдилер, аьскершилерге шораплар савгалайдылар, оларга тап оьзлерининъ увылларына караган кимик юмсак ана суьйимлиги мен карайдылар.
Дурыс, дагестанлылар аьр заманда да бизим республикадынъ баьри районларыннан келген аьскершилерге, милиционерлерге разылыгын билдирип тураяклар. Мен бизим коьп миллетли эм соннан себеп татым халкымызды бир заман да бирев де тизине шоьктирмеегине сенемен.
Мени озгараятып, Магомед Бамматов:
– Эсинъизде болса, аьли имам Шамиль бизге Россия ман тынышлыкта эм макулласувлыкта яшамага оьсиет эткен. Мен оьзим сол оьсиетке коьре яшайман, – деди.
Хроникадан:
1-нши кырк кийик айы. Федераллык аьскерлери Буйнакск районында Кадар эм Карамахи авылларын босаттылар. Исламшылардынъ ишинде дава басланды. Радиоэфирде олар шешен бандит куьплерине оьзлерине коьмек эткенин тилейдилер. Дагестан ман Шешен административлик япсарында террористлердинъ саны 2 мынънан артты.
Дагестан иш ислер министерствосы оьткен сутка ишинде бу сан эки кабатка артты деп билдиреди. Ваххабитлер-террористлердинъ бас куьшлери «Мусылман кавказ армиясы» (Абхазиядан эм сырткавказ республикаларыннан йыйналган интернационал отрядлары), «Дагестан бас коьтеруьв имам армиясы» эм «Ичкерия ман Дагестан халкларынынъ меджлисининъ тынышлык яратувшы куьшлери» деген уьш туьркимлерге боьлинген. Хаттабка бойсынатаган бандитлер боьликлери ишлерине Ювык Куьнтувар эм Орта Азия эллериннен келген террористлер киредилер. Радио аркасы ман алынатаган билдируьвлерге коьре, Хаттаб ога наемниклер, акша карыжлары, солай ок согыс савыты эм техникасы ман коьмек этуьв акында Иордания, Сирия, Саудов Аравиясы эм Египеттеги оьзининъ ягын тутатаганлар ман белсенли соьйлесуьвлер юритеди.
Ерли заманга коьре 12.30 саьатте куьшли артиллерия атувлары эм авиация урувларыннан сонъ, федераллык куьшлери Буйнакск районындагы Карамахи авылын согысып алувга киристилер. Бу урыста Россия МВД-нынъ иш ислерининъ спецназы ман Дагестан бойынша Россия МВД-нынъ уйгынлы кыянатшылык пан куьрес юритуьв бойынша управлениесининъ аьрекетшил специальли отряды ортакшылык этедилер. Коршаланув министерствосынынъ пресс-орталыгы бу операция «кыйынлы оьтеди, бандитлер артиллерия атувлары заманында аьруьв аьзирленген окопларда эм тас дорбынларда ясырынадылар. Алдыга юрип турган спецназ аьскершилерине карсы мергинлер туьбектен атадылар», – деп билдиреди.
2-нши кырк кийик айы. Федераллык куьшлери алдына Буйнакск районындагы террористлердинъ энъ ызгы беркитпеси – Чабанмахи авылын колга алув борышы салынган. РФ МВД-нынъ иш ислер главкомы генерал-полковник Вячеслав Овчинников мунда 100-120 белсенли аьрекет этетаган бандитлер бар деп билдирген. «Меним ойыма коьре, операциядынъ басында олардынъ саны 500-ге ювык болган», – деп белгиледи генерал.
3-нши кырк кийик айы. Танъ ман эртенъликте Кизляр ювыгындагы иш ислер аьскерлерининъ заставасына шапкынлык эткенлер. Йырма бандитлерден туьзилген туьрким Копаевский гидроузелине шыкпага талап эткенлер. Бандитлерге карсы атканлар. Олар тез арада кери тайганлар.
МВД, СОБР, ОМОН аьскершилери эм дагестан ополченлери Леваши – Буйнакск автойолындагы эм Боьри Капылары деген тав кешуьвиндеги онъайлы бийиклевлерди колларына алганлар. Разведкадынъ билдируьвлерине коьре, бандитлер Карамахи мен Чабанмахиден тынышына яшайтаганларды шыгармайдылар эм амалсыздан кашатаганлар минген автомашиналарга карап атадылар.
4-нши кырк кийик айы. Бирлестирилген федераллык куьшлерининъ туркимининъ янъы командующийи этилинип Сырт-Кавказ аьскер округынынъ командующийининъ орынбасары, генерал-лейтенант Геннадий Трошев беркитилген. Федераллык куьшлери Дагестаннынъ Кадар зонасында юритилип турган согыс операциядынъ тамамлав кезегине киристилер. Фронт авиациясы Чабанмахи авылдынъ тоьгерегине карап бир неше кере ракеталар эм бомбалар таслады. Террористлер позициялары ювыктагы бийиклевлерде топлар ман аткышланады. Радиоэфир аркасы ман алынатаган билдируьвлерге коьре, душпанга заьлимдей йойымлар келтирилуьвде.
Бирлестирилген турким кушлене береди. Согыслар районына янъы боьликлер, бронетехника эм авыр артиллерия, сонынъ санында «Град» эм «Ураган» деп аталган реактивли алатлар аькелинуьвде.
Туьстен сонъ экстремистлер радио бойынша федераллык куьшлерининъ туьркимининъ командованиесине соьйлесуьвлерди баслав акында кенъес пен шыктылар. Оларга явап эсабында толы кепте савытларын таслап, согыс аьрекетин койып, есирге туьсуьв шарты салынды. Бандитлер ойласып карамага заман тиледилер.
5-нши кырк кийик айы. Буйнакскта юма сонъгы куьн кешесинде каладынъ аьскершилер туратаган районында турак уьй атылган.
Эртенъги 4 саьат 30 минутада 2 мынъга ювык савытлы бандитлер Шешен мен Дагестан арасындагы административлик япсарды оьттилер. Шамиль Басаев етекшилейтаган бандит туьркимлери Шушия, Ахар эм Гамиях авылларын бийлеп алдылар. Новолак эм Казбек районларында согыслар юритиледи. Мунда иш ислер аьскерлерининъ вертолетлары йиберилген.