Янъыларда, Карагас авылынынъ Кошманбет Кидирниязов атындагы орта мектебининъ негизинде, Окытувшы эм насихатшы йылы белгиленуьв ишинде, ногай адабиатынынъ классиги, критик, язувшы эм сондай да болган талаплы инсанларынынъ бириси Фазиль Апас увылы Абдулжалиловтынъ 110 йыллык мерекесине багысланган, ногай тил эм адабиат окытувшыларынынъ семинары болып оьтти.
Карагас авыл орта мектебининъ алды ийги ярасыкланган, окувшылар да миллет кийимин кийип, келген конакларды кабат-кабат болып писирилген катламасы ман йолыктылар. Шарады, хош келди соьзин айтып, мектеб етекшисининъ тербиялав бойынша орынбасары Марина Кидирниязова ашты эм юритти. Байрам линейкасынынъ барысында Россия Федерациясынынъ байрагынынъ аьдетли коьтерилуьви билимлендируьв боьлигининъ етекшиси Алтын Агаспаровага, келген конаклар – Рашид Сунчалиевке эм Ортак билимлендируьвининъ сыйлы куллыкшысы, «Ногай халкынынъ патриоты» деген белгидинъ иеси Разият Амангуловага ыхтыяр берилди.
Семинардынъ барысында мерекешидинъ асарларына уьйкен маьне берилуьв эм кайсы яктан да каравдан баска болып, маьнели эс бу куьнлерде тувган тилди уьйренуьвде туватаган маьселелер акында да соьз коьтерилди. Биринши деристи Россия Федерациясынынъ Ортак билимлендируьвининъ сыйлы куллыкшысы, Дагестан Республикасынынъ билимлендируьвининъ отличниги, йогары категориялы окытувшы, шаир Салимет Майлыбаева берди. Онынъ етинши класс окувшылары ман озгарган «Эстен кетпес асарлар» деген тема бойынша дериси бек кызыклы оьтти, окытувшы дерисинде туьрли педагогикалык методикалар кулланды. Балалар биреви де калмай ортакшылык эттилер, арасында Ф.Абдулжалиловтынъ «Асантай» повестиннен уьзик те сахнада коьрсетилди.
Балалардынъ ногай тилинде соьйлеви меним сейиримди калдырды. Аьли биревге де ясыртын тувыл, балалар ногай тилде соьйлеп болатаган болса да, айлак куьшли янъылысадылар, соьзлердинъ кесеклери ашалады. А бу балалар тап-таза ногайша соьйлейдилер, аьперим деп, суьйинип кайттым. Дерис бек кызыклы оьтти. Дерис алдында окытувшы ман салынган мырат толды деп айтпага боламыз.
Экинши деристи Дагестан Республикасынынъ билимлендируьвининъ отличниги, Россия Федерациясынынъ тербиялав эм ярыкландырув бойынша сыйлы куллыкшысы, йогары категориялы окытувшысы Нурсият Зарманбетова 11-нши класс окувшыларына берди.
Бу деристинъ темасы Фазиль Абдулжалиловтынъ «Каты агын» романы эди.
Нурсият Зиявдин кызынынъ дерисининъ темасы енъил тувыл эди, ама окытувшы ман окувшылар араларындагы тар байланыс, бир-бирисин ийги анълав, сол темады да ашыкламага эм туьп маьнесин де шешпеге амал берди. Деристе олтырган конаклар окытувшыдынъ да, окувшылардынъ да терен билимин белгилеп кеттилер. Солай ок, конаклардынъ сейирин баслангыш класслардынъ йогары категориялы окытувшысы Гульмира Абдулхаликова берген дерис калдырды. 3-нши класс окувшылары, оьз окытувшысы ман билимлери бойынша, соравларга яваплап, аьр бир явап уьшин кербишлер казанып, уьй каламага амал таптылар.
Дерис озганнан сонъ, конаклардынъ коьбиси Гульмира Асан кызынынъ авызыннан эситкен «Куьмис кынжал» деген соьзине сейирленип кеттилер. Сол соьз биригуьвди эситкен балалар, кайтип олтырган болсалар да, кевделерин катырып, окытувшыларына карайдылар. Сол бир куьннинъ куллыгы тувыл деп эсиме келеди, окувшылар бу соьзге уьйренгенлер эм эситкенлей ок, оьз аьрекетлерин биледилер.
Оьзек те, аьр бир кеспиди сайлаган аьдем оьз еринде болмага керегин анълаймыз, болса да, мен бу куьн яс окытувшыдынъ берген дерисине бек сукландым. Нурия Аджигайтарова 8-нши класс окувшылары ман Фазиль Абдулжалиловтынъ «Коьпти коьрген Кобансув» асары бойынша кыдырып шыкты. Деристинъ барысында географиялык анъламлар да кулланылды. Окытувшыдынъ оьзининъ соьйленисли тили ше, элбетте, суклангандай, тап-таза ногайша, ол оьзин де бир саьспеклемей юритти. Балалардынъ кызыксынувлары да коьринди. Ол озгарган ойынды сулыплы окытувшылар Рашид Сунчалиев эм Сафият Аджигельдиева белгиледилер эм ызында, балалардынъ билимлерине коьре, енъуьвши команда айырылды. Келген конакларга да Нуриядынъ дериси бек ярады эм олар ога келеекте де ис аьрекетин соьйтип бардырувды эм аьли де оьсуьвди йорап кеттилер. Окытувшылар семинарында Бабаюрт, Тарумов, Кизляр районларыннан эм Шешен Республикасыннан ортакшылык эткен конаклар бу куьн Карагас авыл орта мектебинде берилген дерислердинъ баьрисине де йогары баа бердилер.
«Ногай тилининъ маьселелери» деген тема бойынша озгарылган тоьгерек столда аьр бир районда тилди уьйретуьвде йолыгатаган кыйынлыклар акында айтылды эм тилди уьйретуьвге мектеблерде айлак аз саьатлер берилетаганы да белгиленди. Сол маьселеди шешпеге коьп кыйын тувыл экени де аянланды. Ногай район билимлендируьв боьлигининъ етекшиси Алтын Агаспарова келеек окув йылында соны шешпеге шалысаягын билдирди.
Карагас авыл орта мектебининъ окувшыларынынъ оьнерлери де келген конакларга коьрсетилди. Баьрисининъ де эсин эм назарын суьврет окытувшысы Сабират Мансуровадынъ аьзирлеген миллет кийимлерининъ коьрсетуьви каратты.
Бу куьн Карагас авыл орта мектебинде озган окытувшылар семинары йогары дережеде оьтти, сонда онынъ етекшиси Насипхан Багудин кызы Шураевадынъ да уьйкен уьлиси бар деп айтпага боламыз.
Келген конаклар аьр бириси оьз разылыгын билдирип кеттилер.
Галима Курганова,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретте: шарадан коьринис.