Ердеги енъил тувыл яшавымыз арада йылы оьзгерислери, эстеликли шаклары ман эсимизде сакланып калады. Сондай ийги яркын оьзгерислердинъ бириси деп янъыларда Ногай районымызда белгили фотосуьвретши, Россия Журналистлер союзынынъ агзасы, Дагестан Республикасынынъ ат казанган маданият куллыкшысы Владимир Якубович Уразакаевтинъ «Кара-ак туьсли кино» («Черно-белое кино») деп аталган фотосуьвретлер йыйынтыгы баспадан шыгувын айтар эдим.

Бу орта оьлшемли йыйынтык (19,75 баспа кагыт) суьвретлер альбомы кебинде Нальчиктеги «Принт-Центр» типографиясында баспаланган. Йыйынтык, оьзининъ ердеги баьри оьмирин демеге болады, фотосуьвретши исине берип келеяткан авылдасымыздынъ сав яшавынынъ айырым кебинде алынган бир кесеги болады. Соьйтип, автор биринши кере районымыздынъ, халкымыздынъ оьткен ХХ юзйыллыктагы яшавы акында айырым алынган суьвретлер кебинде хабарламага шалыскан. Сонынъ акында Владимир Уразакаев китабининъ кирис соьзинде: «Бу альбом меним яратувшылыгымнынъ сы- рагысы тувыл, а меним яшавымнынъ айырым кепте алынган кесеги. Коьп мынълаган кадрлар арасыннан меним досларымнынъ, тенълеримнинъ, кардаш-ювыкларымнынъ бетлери, меним кыдырувларым, кишкей ата юртым эм уьйкен совет элим коьрсетилинген», – деп белгилеген.
Бу кыска эм тувра соьзлерде сав Володя (биз ога соьйтип айтып уьйренгенмиз), онынъ ис эм яшав оьмирининъ бас маьнеси, ишки бай дуныясы, йи- нъишке сезимлери эм тувган ата юртына, уьйкен элине суьйимлиги коьрсетилинген.

Йыйынтыктынъ тысын ол баска бир авторлардай айырым бир суьврет пен тувыл, а сав районымыздынъ яшавшыларынынъ бир хыйлысынынъ яйратып салынган фотосуьвретлери мен келбаклаган. Ол зат йорык ок та китаптинъ оьз ердеслерине, тувган шоьллигине, онынъ тарихине багысланганын белгилейди. Автор йыйынтыгын согыс катнасувшыларынынъ (солардынъ санында оьз атасынынъ), районнынъ ясуьйкенлерининъ суьвретлери мен баслайды, эм ол заттынъ маьнеси йок тувыл: олар болмаган болса, биз де, Владимир оьзи де эм онынъ бу суьвретлери де болмаяк эди. Оьзге ягыннан ол соьйтип бурынгы ийги халк аьдетимизге тоьрден орын берген.

Альбомда районымыздынъ байрам эм кайгылы куьнлери, йолыгыслар эм йолга озгарувлар, митинглер, яркыраган духовой оркестр, кайнаган ис шаклары, суьврет этюдлери, таякларына таянган картлар, яшав завкын коьрип турган яслар, баьри затты да билмеге суьетаган балалар эм, элбетте, миллетимиздинъ коьримли аьдемлери, етекшилер, ис баьтирлери, оьнер аьрекетшилери… Мен олардынъ атларын атамайман, оларды сиз баьринъиз де аьруьв билесиз. В.Уразакаевтинъ суьвретлеринде олар баьриси де оьмирге сакланганлар. Сол суьвретлердеги аьдемлер мен бирге коьринетаган аьр бир заман кесегининъ меканлары, уьйшилик алатлары, кийимлери, техникасы да бизде уьйкен кызыксынувлыкты тувдырады.

Оьзининъ авторлык суьвретлери мен бирге В.Уразакаев альбомына туьрли ерлерден йыйган, оьзиннен де алдын тап оьткен оьмирдинъ басында алынган тарих суьвретлерин де ерлестирген. Ол зат фотосуьвретшидинъ халкымыздынъ суьврет архивине эткен уьйкен баалы косымы деп санайман.

Суьвретлер йыйынтыгында автор айырым кепте 60-70-нши йылларда оьз колы ман этилинген сол йыллардагы аьдетте болган тойга шакырувларды да орынластырган. Солардынъ арасында биз авылдасларымыздынъ, акаларымыздынъ, аьптелеримиздинъ оьз яхшылыкларына фотосуьврет кебинде ясалган аьлемет шакырувларын коьремиз. Булардынъ биревлери ювыктагы калалардынъ фотоательелеринде ясалган. Сондай шакырувлардынъ баьрисин де демеге болады В.Уразакаевке онынъ дослары бергенлер.
Эндигиси автор оьз альбомын неге «Кара-ак туьсли кино» деп атаганы акында. Онынъ айтувы ман, совет йылларындагы суьвретлердинъ хыйлысы сол йыллардагы кинофильмлер кимик кара-ак туьсли болганлар. Солар онынъ альбомында да бир-бирисин авыстырып, тап аьлемет кинокадрлар хроникасы кимик, бизге халк яшавынынъ кенъ панорамасын ашып коьрсетеди.

Савбол, Володя, ердеслеринъе эткен сондай оьлимсиз савганъ уьшин!

М.Ханов.