Бурынгы заманларда эки хан яшаган – Куьнбатар ханы эм Куьнтувар ханы. Куьннинъ бир куьнинде Куьнтувар ханы экинши ханга хат йибереди. Сонда булай язылган: «Сенинъ йылкышыларынъ тавдан шоьлге йылкыларды айдаган заманда, олардынъ сеслериннен меним савлай дуныяга белгили кулыным кышкырган. Энди быйыл тувган сенинъ кулынларынъ баьриси де меники».
Куьнбатар ханы авылдасынынъ соьзлерине сейирсинди. Ол ойланды. Авылдас пан согыспага онынъ аваслыгы йок эди, ама кулынларын да бермеге ога кызганыш тийди. Хан савлай халкымызга белгили ясуьйкенлерди шакырды эм оларга болган ис акында хабарлады. Ак сакаллы карт Енали шыгып соьйледи.
– Оьрметли хан, мага 40 атлыларды савыт-садак пан канагатла деп буйырык бер, олар мага тынъласынлар. Мага 40 кап, уьйкен туье, кишкей эшек эм узын сакаллы теке керек, мен баьри маьселелерди тайдырарман, – деп айтады ол ханга.
Суьйинеди хан, айткан баьри затын да ога береди эм атлыларга картты тынъланъыз деп буйырык этеди.
Атлыларды алып, карт Енали йолга туьседи. Коьп куьн эм туьн юреди олар, сонъ Куьнтувар ханнынъ бас каласына етедилер. Оьз шатырын карт Енали каладынъ тамларынынъ касында, йылгадынъ ягасында яйып, атлыларга тас йыйнанъыз деп айтады. Сол тасларды йыйнап, капларды толтырадылар олар. Карт Енали оларга тасларды калага барып, ханнынъ ийтлерине атынъыз деп айтады. Атлылар соьйтип этедилер. Ийтлер уьйкен кышкырык коьтередилер. Ашувланган Куьнтувар хан оьз коьмекшисин шакырып, сорав этеди.
– Ким меним ийтлериме тийди? – дейди.
– Келген аьдемлер оларга тас таслаганлар, уллы хан, – деп яваплайды коьмекшиси, басын ийип.
– Олардынъ уьйкени келсин мага тез!– дейди хан.
Коьмекши оьзи шавып барады Еналиге.
– Энъ де уьйкенинъиз ким, тез ханга барсын, – деп айтады.
Карт Енали ериннен де козгалмайды.
– Мине бизде энъ де уьйкен, барсын, аькет, – деп, туьеге коьрсетеди.
Туьеди ханга аькеледилер. Хан ашувдан туншыгады, кышкырады.
– Мен бойдынъ акында айтпадым, мен ясуьйкенди айттым. Мага ясуьйкенин аькелинъиз, сакаллы ким бар оларда? – деп бакырады.
Тагы ювырады коьмекши Еналиге.
– Хан сизинъ сакаллыды коьрмеге суьеди, – деп айтады ол.
– Мине бизим сакаллы, аькет, – дейди карт, текеди коьрсетип.
Ханга текеди аькеледилер. Текеди коьрген хан мукаят та ашувланады.
– Мен сизге сакал акында айттым ма? Сакаллы карт келсин дедим, – дейди ол.
Тагы ювырды карт Еналиге коьмекши.
– Хан сага кел деп айтады, – дейди ол, тынысын тегаран алып.
– Аьши соьйтип айтсанъ, сизден рахат йок!– деп ашувланады карт Енали.
Келеди ясуьйкен ханнынъ алдына.
– Сенинъ аьдемлеринъ меним ийтлериме неге тийди?! – деп бакырады хан.
– Куьнбатар ханнынъ отарларына боьрилер шапкынлык эткен, сизинъ ийтлер мунда парахат ятадылар, – дейди хан.
– Сенинъ басынъ иш- лейме, карт?! Меним ийтлеримнинъ сизинъ отарларда не куллыгы бар?– деп сейирге калады хан.
– Аьши сенинъ кулынынъ кышкырса, бизим йылкылардынъ не куллыгы бар? – деп сорайды карт Енали.
Соьз таппады хан айтпага. Хатыны ога ярдамга келди.
– Биз сага танъла явап берермиз, карт, – деди хатын. – Сен тек танъла яланъаш та тувыл, кийинген де тувыл, яяв да тувыл, атлы да тувыл, йол ман да тувыл, йолсыз да тувыл болып келерсинъ бизге.
Кайтып келди карт Енали оьзининъ шатырына, ойланады: «Камыс кийим тувыл, йолдынъ шети йол тувыл, эшегим ат тувыл». Камыстан кийим этип, эшекке минип, ханга йолланады ол. Йолдынъ шети мен юреди. Ханнынъ хатыны оны куьтип туры.
– Мен сага енъилдим, карт Енали. Сени келди деп ханга мен оьзим айтарман. Кайт уьйинъе эм кожайынынъа айт: «Куьнтувар ханы сенинъ акылынъды баалады», – дейди.
Карт Енали ханга ийги хабарлар аькеледи. Суьйинген хан акыллы картка кырк кап алтын береди. Карт Енали бек ийги этип байлыкта эм сый казанып, яшайды.
Аьзирлеген Г.Абдулакимова.