НОГАЙ ХАЛКТЫНЪ АЛТЫН ФОНДЫ_________

Аьр аьдемнинъ бактысын алып карасак, бир аьлемет язылган китаптей болады. Эл арасында юрген, эл уьшин куллык эткен аьдемлердинъ бактылары боьтен де кызыклы болады. Сондай аьдемлердинъ бириси – Асият Сулейман кызы Кумратова. Ол 1940-ншы йылдынъ коькек айынынъ 1-нши куьнинде Уьйкен-Халк авылында бу дуныяга энген.

Ногай халкымыздынъ айтылган билбили, халк йырларынынъ бийкеси, энъ де биринши профессионаллык сахнасынынъ йыршысы, эл арада айтылган, коьп мактавга тийисли Россия патшалыгынынъ халк артисткасы, маданият оьрисининъ синъмейли яратувшысы, ногай халк йыр фольклорынынъ йыювшысы, элимиздинъ анъ байлыгын саклавшысы, концертлик яшавынынъ танъ бийкеси, коьзге коьркем ак ниетли Асият Конъырат кызына бу йыл 80 яс толады. Оны ман оьз бактысында раскан ногай халкымыздынъ белгили аьдемлерининъ бириси, Карашай-Шеркеш, Дагестан Республикаларынынъ халк артисти, Дагестан Республикасынынъ ат казанган маданият куллыкшысы Яхъя Таймасхан увылы Кудайбердиев болады. Сол себептен биз ога оьз ойлары ман боьлиспеге, Асият Сулейман кызы Кумратова ман танысувы акында хабарламага тилек салдык.

«Асият Конъырат кызын мен 1970- нши йылдан алып таныйман. Махачкаладынъ музыкалык колледжинде мен Шураев Сепер-Али досым ман окыйтаган мезгилде, биз окыйтаган окув ошагымызда хор классы да бар эди. Сол хордынъ ис аьрекетин ийгилендирер ниет пен даградиодынъ артистлери келетаган эдилер, оларга эткен куллыгы уьшин куьнлик акын тоьлейтаган да эди. Солардынъ ишинде бизим Асият-абамыз да бар эди. Сепер-Али экевимиз ногай йыравымызга бек сукланып карайтаган эдик. Оннан баскалай да, Цаца Курманакаева деген аьптемиз де йырлайтаган эди. Ол бизим республика, ногай йыр тынълавшыларына «Азамат» деген йыры ман белгили эди. Студент заманларымды эсиме аламан, Асият Сулейман кызына янаспага да ийменетаган эдик, неге десе республикадынъ артисткасы деген соьз де айлак бир бийикте янган юлдыздай сийрек эди. Буьгуьн болса кайбиревлер, бир-эки йыр йырлап, оьзин уьйкен артистке санайды.

Асият Конъырат кызы Дагестан радиотелевидениесининъ фонотекасына 400-ден артык йырлар язып берген. Солардынъ арасында оьзи язган йырлар да бар. Олар буьгуьн халк йырларына айланганлар. Болса да, бизим Асият, мен композитор деп бир де айтпайды. Ол эдаплы кепте ногайдынъ йыр оьнерин куьннен-куьнге байытып келеди. 1960-ншы йылларда Асият бизим районга республикалык коллективлери мен биринши кере келеди. Келеди де, йырлап кайтады. Асияттынъ оьз эскеруьвине коьре, Караногайда онынъ барлыгын сезбейдилер. Соьйтип, заманлар сувдай агады.

1976-77-нши йылларда болса, Асият Кумратова бизим районга сав дуныяга белгили Дагестан Патшалык йыр эм биюв ансамбли мен келди. Сол вакытта мен районнынъ маданият уьйинде етекши болып куллык этетаган эдим. Асиятты коьргенлей ок, мен бек суьйиндим.

Фойеде Асият мага: – Яхъя деген сен боласынъ ша? – деди.

Соьйтип, экевимиздинъ ювык танысувымыз басланды. – Меним аккомпаниаторларым йок, сен меним йырларымды уьйренип, мага йолдас болсанъ, калай аьруьв болаяк эди, – деп куьлемсиреди. Мен артык соьйлемедим, сол саьат кобызымды шыгарып, сувдыратып Асияттынъ «Аккув» деген эм баска йырларын кобызымды шалып, кешки концертте дуэт эсабында шыгып, сав халкты сукландырып, Конъырат кызы Асият ким экенин Караногай элине билдирдик.

Ногай тынълавшылары Асиятты Терекли-Мектебтинъ маданият уьйининъ сахнасыннан йибермеге суьймедилер. Ансамбль мен келген Агай деген етекшиси болаяткан аьжейипли концертине, халктынъ сукланувына коьзи кызып: «Яхъя иним, сен бизи мен бирге Асияттынъ кобызшысы болып, баьри авылларда да юриттагы», – деп мага тилек салды. Мен разылыгымды бердим. Гастрольлер озып турган вакытта Асиятка оьзимнинъ йырларымды коьрсеттим. Меним бир неше йырларымды Асият-абам тез уьйренип алды.

Сол гастроль узагында мен Асиятты оьзимнинъ вокальный квартетимде йырлайтаган кызлар ман да ювык таныстырып, коьп заманлар озгардык. Асият-аьптемиз бизим кызлардынъ усташа йырлавын да бек яратты. Вокальный квартеттинъ сырасында Оразбийке Кокоева, Сакинат Аблемитова, Таужан Алиева, Арувхан Аюпова йырлайтаган эдилер. Олардынъ репертуарында «Толган сырым» , «Юрегим йырлай», «Ата юртым», «Суьемен деп суьйдирдинъ», «Кешелер», «Шешекейлен ерим меним», «Суьйгениме бермеге» деген йырлар усташа йырланатаган эди.

Яслык шагымызда болган ийгиликлерди эскермеге калай аьруьв болады. Бизим дослыгымыз куьннен-куьнге беркий берди. Меним атам Таймасхан Язболган увылы, караногайшылардынъ ишинде биринши болып, Асият карындасыма мен уьйде той этемен деп курман шалган эм ол оьз соьзин тутты. Гастроль арасында ансамбльдинъ артистлери бизим уьйде конакта болдылар. Сосы яхшылыкты эскерип, Асият Сулейман кызы, мен 40 ясыма толганда, меним авторлык концерт кешлигимде Таймасхан-агавын, кара халк арасында тургыстып, оьз разылыгын билдирди. Сосы бизим йолыгыс уьйкен яратувшылык йолына айланды.

Сол эсте калган гастроль биткеннен сонъ, Асият бизге районга ялгыз оьзи келди. Биз меним квартетим мен йыйылып, уьйкен концерт программасын туьзип, Караногай элин айландык. Авыллардан баскалай, фермаларда, котанларда болып, Асиятымыздынъ яратувшылык дуныясы ман сав халкымызды таныстырдык. Сол куьннен алып, бу куьнге дейим де бизим яратувшылык дослыгымыз таркамайды. Сол мезгилде районымыздынъ етекшилерининъ бириси Бальбийке Алимурзаевна Аджибаева эди.

Яслардынъ арасында Зинаида Анвар кызы Коштаковадынъ оьсип келеяткан адымлары белгили эди. Маданият боьлигинде С.Рахмедовтынъ, М.Саллыбаевадынъ соьзлери юретаган эдилер. Биз яслар болып, етекшилеримиздинъ алдында тилек салдык, Асият Сулейман кызына республикамыздынъ ат казанган артисти деген атты бермеге. Акы неден керек, Бальбийке Алимурзаевна оьз соьзине ие болып, эл тапшырмасын эм тилегин тактай-тиктей толтырды.

Асият-аьптемиз «Дагестан Республикасынынъ ат казанган артисти» деген атка тийисли болды. Буьгуьн болса, Асиятымыз «Россия Федерациясынынъ Халк артисти» деген аттынъ иеси болады. Сол заманлардан алып Асият Конъырат кызы Ногай шоьли мен тар байланысып турады. Ясуьйкенимиз Асият Сулейман кызы дайым да Сраждин Батыровка, Кошманбет Зарманбетовка эм мага аьптей, таявымыз болып келген.

1985-1990-ншы йылларда меним «Тулпар» ансамблимнинъ солисткасы болып, бирге Ставрополь крайында, Дагестан Республикасынынъ авыллары ман программа салып, тынълавшыларды сейирге калдырганмыз. Сраждин Батыров «Айланай» ансамблин туьзгеннен сонъ да, Асият бизи мен бирге Астрахань областинде, Каракалпакияда, Турцияда, Карашай-Шеркеш Республикасында болган. Ол ногай халк патшалык оркестрининъ сырасында, меним етекшилевим астында, республика кезегинде берген концертлеримизде де белсен катнасып, оьз оьнерин коьрсеткен.

Абамыздынъ 80 йыллык мерекеси кутлы болсын деп тилейик. Аьли де узак оьмир йорайык. Ногайымыздынъ эпикалык йырларын, дестанларын, халк вокал музыкалык фольклорына канат берген аьптемизге дайым да сый-оьрмет, куваныш, Аскар тавындай бийик уьстинликти сагынаман», – деген ийги йоравларын айтып, Яхъя Таймасхан увылы Кудайбердиев боьлисти.

Элбетте, халкымыздынъ атын-данын ийгилик пен шыгарган аьдемлеримизди биз мутпага керек тувылмыз. Олардынъ эткенлери бизим халкымыздынъ маданиятына уьйкен косым эм келеектеги несиллерге бай асабалык. Оларды биз ясларымызга коьрим этип, патриотлык сезимлерин тербияламага боламыз.

Мен де ногайымыздынъ яслары атыннан Асият Кумратовага ден савлыкты, узак оьмирди йорайман. Эли арасында аты бар аьдемге соннан баска не зат керек. Хайырлы мереке болсын!

Г.Сагиндикова.
Суьвретте: Асият Кумратова Яхъя Кудайбердиев пен.
Суьврет Я.Кудайбердиевтинъ аьел архивиннен